Türkiye'deki bağımsız düzenleyici kurumların formel bağımsızlığının ölçümü

Abstract

1980'li yıllarda devletin ekonomik rolünde değişim yaşanmıştır. Bu bağlamda, müdahaleci devletten düzenleyici devlet modeline geçilmiştir. Düzenleyici devletin temel aktörleri Bağımsız Düzenleyici Kurumlar (BDK) olmuştur. Hükümetler önemli düzenleyici yetkilerini BDK'lara devretmişlerdir. BDK'lar Amerika Birleşik Devletleri'nde uzun bir geçmişe sahip olmasına rağmen, BDK'lar Avrupa ülkelerinde yeni bir yapılanmadır. 1980'li yıllarla birlikte, Avrupa'da BDK'ların sayısı hızla artmıştır. Türkiye de düzenleyici devlet ve BDK'lara geçişi yaşamış ülkelerden biridir. Ancak, Türkiye BDK'ları oluşturmakta geç kalmış bir ülkedir. Türkiye 1990'ların sonunda bu kurumları yoğun bir şekilde kurmaya başlamıştır. Türkiye'deki BDK'lar her zaman tartışmalı kurumlar olmuşlardır. Bu kurumlara yönelik tartışmaların başında BDK'ların bağımsızlığı gelmektedir. Bu bağlamda, bu tez çalışmasının amacı, Çok Boyutlu Ölçekleme Analizi yöntemini kullanarak, Türkiye'deki BDK'ların formel bağımsızlık seviyelerini ölçmektir. Bu tezdeki ampirik çalışmanın bulgularına göre, Tükiye'deki formel bağımsızlık seviyesi en yüksek kurum Radyo ve Televizyon Üst Kurulu iken, en düşük kurum Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu'dur. Ayrıca, 2011 yılında çıkarılan 643 ve 649 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler BDK'ların formel bağımsızlıklarını olumsuz etkilemektedir.

The economic role of state has changed in 1980s. In this context, there has been transition from interventionist state to regulatory state model. Independent regulatory agencies (IRAs) has become main actors of regulatory state. Governments have delegated their important regulatory powers to IRAs. Although IRAs have a long background in United States of America, IRAs are new institutions in European countries. In 1980s, number of IRAs increased rapidly in Europe. Turkey is also one of countries which experienced transition to regulatory state and IRAs. Nevertheless, Turkey is a lated state for establishing IRAs. Turkey started to establish these institutions concentratedly in the late 1990s. IRAs in Turkey have always been controversial institutions. Independence of IRAs is the leading debate about these institutions. In this context, the aim of this thesis study, measuring the level of formal independence of IRAs in Turkey by using Multidimensional Scaling Analysis. According to findings of empirical study conducted in this thesis, while Radio and Television Supreme Council has highest level of formal independence, Tobacco and Alcoholic Beverages Market Regulation has the lowest. Besides, decree having force of law no. 643 and 649 which enured in 2011 has been affecting negatively the formal independence of IRAs.