Sâkıb Salahaddîn'in Dîvân'ı ve tasavvufî görüşleri

Abstract

Bu tezde, Nakşibendiyye tarîkatının xıx. asırda Orta Asya'daki tarîkat döneminin son temsilcilerinden biri olan Salahaddîn b. Muhammed Sirâcüddîn'in hayatı, ilmî faaliyeti ve tasavvufî fikirleri konu edilmiştir. Tez üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Hz. Salahaddîn'in hayatı, ailesi yetişmesi, ikinci bölümde eserleri, tasavvufî görüşleri ve yetiştirdiği müridleri, üçüncü bölümde ise Dîvân'ı günümüz harflerine aktarılmıştır. 1838 yılında bugün Kırgızistan sınırları içinde kalan Oş (Ȗş) şehrinde dünyaya gelen Salahaddîn, Türkistan'ın Fergana bölgesinde xvııı. asırda yaşayan, döneminin Kutb'u denilen meşhur sûfî ve şâir Hâce Nazar Hüveydâ'nın torununun oğludur. Salahaddîn yirme yedi yaşına geldiğinde tarî kata intisâb etmiş, akabinde babası ve mürşidi Şeyh Sirâcüddîn Mevlevî'den Nakşibendiyye yolu icâzeti aldıkdan sonra pederinin tavsiyesi üzerine Doğu Türkistan'ın Yârkend ve Hoten şehirlerinde tarîkat hizmetinde bulunmuştur. Pîrinin vefatından sonra Oş'taki hangâhında postnişîn olmuş ve müridlerine önderlik yapmıştır. Şâirler sülalesinden olması hasebiyle Sâkıb mahlasıyla gazeller kaleme alan Salahaddîn aynı zamanda Dîvân sâhibi şâirdir. Hac yolculuğuna İstanbul üzerinden giden Sâkıb Medine'de bir müddet kalır ve orada istikamet eden Nakşî tarîkatının Müceddidiyye kolunun şeyhi Muhammed Mazhar Dıhlevî ile dostluk kurarak ikinci kez aynı tarîkatın bu kolundan icâzet almıştır. Türkistân'ın Rus İmparatorluğu tarafından istila edildiği sırada hayatının bir kaç yılını Hoten ve Yârkent'te geçiren Salahaddîn akabinde memleketi Oş'a döner ve 1907 yılında dedesinin babası olan Hüveydâ'nın Dîvân'ını Taşkent'te yayınlanmasını sağlar. Yaşadığı dönemin zorlukları altında kayde değer işler yapan Şeyh Sâkıb 1910 yılında irtihal eder. Sermazar adı verilen hangahının ucundaki mezarlıkta medfundur. Ayrıca bu tezde Şeyh Salahaddîn'in oğlu ve halifesi Şeyh Kameruddîn'in Fergana bölge sindeki ve Doğu Türkistan'daki faaliyetlerinde de bahsedilmiştir.

There discussed in the following thesis the life, scientific activities and mystical ideas of Salakhaddin Bin Mukhammad Sirajiddin, one of the last representatives of Naqshibendi brotherhood in Central Asia. The thesis consists of three main parts. Its talked about Salahaddin's life, his family and education in the first chapter. In the second chapter, there narrated about his poetry works, mystic views and followers, and about his divan (poetry collection) and its latinization in third one. Salakhaddin, who came to life in 1838 in the city of Osh, which is nowadays in the borders of Kyrgyzstan, was a grandgrandson of Nazar Hüveydâ, the famous sufi and poet, who lived in XVIII. century in the Fergana region of Turkestan. When Salakhaddin reached his age of twenty seven, he became a member of Naqshibendi Sufi brotherhood in the towns of Yarkend and Khoten of East Turkestan upon the recommendation of his father after he received an indictment of the brotherhood by his father and his spritual teacher shaikh Sirajiddin Mevlevi. After the dearth of his sheikh he became a postnishin (server) of place of the brotherhood in Osh, being a spiritual lider to other followers at the same time. Due to his origin from the poets dynasty, Salakhaddin, who had wrote the gazelles and castles under the pen-name Sakib, was the author of a divan as well. Sakib, who traveled via Istanbul for the pilgrimage journey, remains for a while in the Medina, and for the second time he has taken an acquittal from this branch of the same order, establishing friendship with the Mujaddid branch of the brotherhood. Following the invasion of Turkestan by the Russian Empire, Salakhaddin, who spent a few years of his life in Khoten and Yarkent, returned to his hometown Osh, and in 1907 had supported the publication of the divan of his grandgrandfather Khuveyda in Tashkent. Sheikh Sakhib, who had wrote a poetry works rather to mentoin despand of difficult sircumstances, was died in 1910. His grave is located at the corner of his khanakah named Sermazar. İt's talked about activities of sheikh Salakhaddin's son and khaliph sheikh Kameruddin in Ferghana region and eastern Turkistan at the final part as well.