Karahanlı dönemi metinlerinde inançla ilgili Türkçe terimler

Abstract

İslamiyetin kabul edilmesiyle birlikte, Türk boyları, İslamiyet’e ilişkin çok sayıda dini kavramla karşılaşmışlardır. Kutadgu Bilig, Divânü Lügâti’t-Türk gibi ilk islami dönem eserlerinde, dini kavramlara ilişkin Arapça terminolojinin büyük ölçüde Türkçeleştirme yoluna gidildiğini görmekteyiz. Aynı çaba Kur’an tercümeleri ve diğer eserlerde de görülmektedir. Türkçede var olan, bayat, iêi, uàan, tapug vb. sözcükler, sırasıyla kadím, rabb, úÀdir, ibÀdet terimlerine karşılık olarak kullanılmışlardır. Bilindiği gibi XIV-XV. yüzyıllardan sonra bu Türkçeleştirme çabasından vazgeçilmiş, zamanla tümden Arapça ve Farsça terimlere dönülmüştür. Bu yazıda Kutadgu Bilig, Divânü Lügâti’t-Türk ve Atebetü’l-Hakayık adlı eserlerde geçen kimi dini terimler inceleme konusu yapılmıştır.

With the adoption of the Islam, Turkish tribes have encountered many religious concepts pertaining to Islam. It can be observed that, in the early Islamic works such as Kutadgu Bilig and Divânü Lugâti’t-Türk, Arabic terminology involving religious concepts were Turkified. The same effort can also be seen in translations of Koran and some other works. Turkish words of bayat, idi, uġan, tapug had been used to correspond the following terms respectively; ķadīm, rabb, ķādir, ibādet terms. As it is known, after the XIV-XV. centuries those Turkification efforts had been abandoned and in time a full return to Arabic and Persian terms realized. In this article, some religious terms existing in the Works called Kutadgu Bilig, Divânü Lugâti’t-Türk and Ata betü’l-Hakayık are being studied.