Zihniyet dünyasının yansıması olarak falnâmeler: Kefeli Hüseyin'in Râznâme adlı eseri

Abstract

Modern öncesi dönemde sıklıkla uygulanan fal çeşitlerinden biri kitap falı idi. Bu fal, okuma yazma bilen her insanın bakabileceği bir fal çeşididir. Kitap falı, herhangi bir konuda veya bir kimse hakkında niyet tutulmasının ardından özellikle Kur'ân-ı Kerîm'den, Divân-ı Hâfız'dan ya da dönemin diğer meşhur kitaplarından herhangi bir sayfa açılması ve göze ilk çarpan satırların tutulan niyet çerçevesinde yorumlanması olarak tarif edilebilir. Bu çalışmada Kefeli Hüseyin'in XVI. yüzyıl sonuna tarihlenen Râznâme adlı eserinde bulunan kitap falları incelenecektir. Bu eser kısaca falnâme olarak adlandırılan fal kitapları türünün bir örneğidir. Ancak kimi fal kitaplarının aksine nasıl fal bakılacağını anlatmaz; bakılan fal hikâyelerinin bir listesini sunar. Raznâme'de bulunan fal hikâyeleri söylem analizi yöntemiyle tarihsel bir bakış açısıyla yorumlanacak, dönemin insanlarının zihniyet dünyası anlamlandırılmaya çalışılacaktır. Raznâme'nin bir eser olarak incelenmesine geçilmeden önce kehanet başlığı altında sayılabilecek diğer fal çeşitleri, batıl inançlar, rüya tabirleri, melhamelerden kısaca bahsedilecektir. Ayrıca, zihniyet dünyası zamanın ruhundan ayrılamayacağı için o dönemin düşünüş biçimlerini şekillendiren siyasi olaylara da değinilecektir.

Book fortunetelling was oftenly used in pre-modern period. Every literate people was capable of book fortune-telling. Making vows about something/somebody, then reading and interpreting the first-glance lines through the vows is called book fortunetelling. Kur'ân-ı Kerîm and Divân-ı Hâfız were mostly used for this aim. In this study, Kefeli Hüseyin's Râznâme (end of the 16th century), which contains 192 fortuneteling stories, will be analyzed. This book is one of the examples of fortunetelling books (Falnâme). Unlike ordinary fortunetelling books that explains how to practice fortunetelling, Râznâme contains list of fortunetelling stories. These stories will be interpreted using discourse analyze method included with historian point of view. Mentality of the 16th century will be researched, too. In the beggining other fortunetelling types, superstitions, dream interpretations and melhames will be explaind as a part of divination. Moreover, because of the fact that mentality is connected to zeitgeist, political situation of 16th century will be mentioned.