Taşra kentinin panoraması: XVIII. yüzyılda Edirne kazası üzerine bir inceleme (1746-1747)

Abstract

Kent tarihi çalışmaları, toplumu oluşturan unsurları, idari yapıyı, mahalleleri, demografik yapıyı ve insanları anlamak adına büyük öneme sahiptir. Bu tez, Osmanlı Devleti’nin ikinci merkezi ve büyük bir taşra kentini oluşturan Edirne’yi, 1746-1747 yılları arasında klasikleşen şehir tarihi çalışmaları şablonunun aksine üç farklı başlık altında incelemektedir. Edirne üzerine yapılan çalışmaların genellikle tahrir ve tereke defterlerine dayanması, beş asır gibi bir süre zarfını kapsayan ve değerli veriler içeren Edirne Şer‘iyye Sicillerinin araştırmacılar tarafından ihmal edilmesi, çalışmanın mekân çerçevesinin Edirne olarak belirlenmesinde büyük etki sağlamıştır. Çalışmanın amacı, Edirne kentini belirli dönem içerisinde mahalle, ev ve insan şeklinde genelden özele giderek mekânsal, yapısal ve sosyal açıdan mikro tarihini yazmaktır. Bu bağlamda birinci bölümde avârızhâne kayıtları üzerinden kentin nüfus yoğunluğu ve dağılımı üzerine analizler yapılmaya çalışılmıştır. Öncelikle kentin kısa bir tarihçesine, genel görünümüne ve yol sistemine değinildikten sonra kent; semtler bazında incelenmiştir.

İkinci bölümde, Edirneli ev sahipleri ve evlere ışık tutulmuştur. İlk olarak Edirne’nin konut tipolojisi ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Satışa konu olan evlerin fiyatları ve fiyatları belirleyen etkenler belirlenmiştir. Daha sonra da Müslümangayrimüslim, askerî-reaya arasındaki yaşam benzerlikleri ve farklılıkları tespit edilmiştir. Üçüncü bölümde ise kentteki gündelik hayat ele alınmıştır. Bu doğrultuda ilk olarak gündelik hayatın alanı içerisine giren Edirne Mahkemesi, mahalleler, çarşı, pazar ve ticaret yerleri belirlenmiş. Daha sonra da kamusal alanda hayat başlığı altında Edirnelilerin gündelik yaşamlarından alacak-verecek, sulh, satış gibi olaylara; yaralama, ölüm, hırsızlık ve huzursuzluk gibi toplum düzenini bozan olgulara değinilmiştir. Son olarak da özel hayat kapsamında aile yapısı, boşanma, nafaka, kölelik, ihtidâlar ve gündelik hayatta kullanılan eşyalar ele alınmıştır.