Türkiye’de Amerikalı protestan misyonerlerin faaliyetleri çerçevesinde Ankara, İstanos ve Muratça istasyonları (1862-1885)

Abstract

Osmanlı Devletinin dağılma ve çöküş sürecinde Türkiye topraklarına ulaşan Amerikalı Protestan misyonerlerin ülkenin içinde bulunduğu duruma ciddi manada olumsuz etkileri olmuştur. Bilhassa da 1862-1885 yıllarını kapsayan süreçte bu etki kendisini daha fazla hissettirmiştir. Zira bahsi geçen dönem Amerikan misyonerliğinin olgunluk evresine tekabül etmektedir. Bu araştırmada, Ankara, İstanos ve Muratça istasyonları temel alınarak Anadolu’da uzun bir süre misyonerlik faaliyeti yürüten Board mensuplarının bölgedeki faaliyetleri incelenmektedir. Misyonerler bahsedilen istasyonlarda farklı yöntem ve vasıtaları kullanarak var olma mücadelesi vermişlerdir. Öncelikle faaliyet yürütecekleri bölgeye keşif ziyaretleri düzenlemişlerdir. Çünkü tanımak ve tanınmak başarılı olmanın ilk anahtarıdır. Bu konuda misyonerlerin rehberi ‘Küçük Asya’ şeklinde tabir edilen Türkiye coğrafyasını, karış karış arşınlayan seyyahlar olmuştur. Gezginlerin açtığı yoldan ilerleyen misyonerler, faaliyet yürütecekleri bölgeyi iyice tanıdıktan sonra istasyon olarak adlandırdıkları bu yerleşim birimlerinde okul, kilise, yetimhane gibi kurumlar açarak dini propagandaya girişmişlerdir. Ayrıca kitap ve dergi satışlarıyla bu propagandayı desteklemişlerdir. Araştırmaya konu olan istasyonlarda da benzer bir seyir izlenmiştir. Misyonerlerin davalarını sürdürdükleri süreçte başları sıkıştığında başvuru mercileri ise İngilizler olmuştur. Büyük Britanya Hükümeti, ABD’li Protestanların önlerine çıkan engelleri aşmaları için hiçbir fedakârlıktan kaçınmamıştır. Bu durum Board Teşkilatı mensubu misyonerlerce gerçekleştirilen misyon faaliyetlerinin salt dini bir eksende ilerlemediğini aynı zamanda politik bir veçheye de sahip olduğunu ortaya koyan çok önemli bir örnektir. Sonuç itibariyle ABD’de merkezli Board Teşkilatına mensup misyonerlerin Türkiye coğrafyasının üç farklı istasyonunda yürüttükleri faaliyetleri konu edinen bu çalışma büyük oranda bahsi geçen örgütün arşiv kayıtları ve bölgeye keşif ziyareti düzenleyen Protestan seyyahların günlükleri temel alınarak hazırlanmıştır. Çalışmanın kapsamına giren istasyonlardaki faaliyetler karşılaştırma ve sentez yöntemleri kullanarak incelenmiştir. Varılan netice ise Muratça istasyonu dışında misyonerlerin ciddi bir başarı kaydedemedikleridir.

In the process of the dissolution and collapse of the Ottoman Empire, American Protestant missionaries who reached the territory of Turkey had serious negative effects on the situation in the country. Especially during the period between 1862 and 1885, this effect made itself felt more. Because the aforementioned period corresponds to the maturity stage of American missionary work. In this research, the activities of the Board members who carried out missionary activities in Anatolia for a long time based on Ankara, Istanos and Muratca stations were examined. Missionaries struggled to exist by using different methods and means at these mentioned stations. First of all, they organized discovery visits to the region where they would operate. Because getting to know and being recognized is the first key to being successful. The missionaries' guide in this regard were the travellers who strode through the geography of Turkey which was expressed as 'Asia Minor' inch by inch. The missionaries, who followed the road opened by the travellers, after knowing the region where they would operate, began to engage in religious propaganda by opening institutions such as schools, churches, orphanages in these settlements, which they named as stations. They also supported this propaganda through sales of books and magazines. A similar progression was followed at the stations that were the subject of the research. When the missionaries were in trouble in the course of their proceedings, the designated authority to apply was England. The Great Britain Government spared no sacrifice to overcome the obstacles that the USA Protestants faced with. This is a very important example which reveals that the mission activities carried out by the member missionaries of the Board Organization did not proceed on a purely religious axis but also had a political aspect. As a result, the activities in three different stations of the geography of Turkey of the Missionaries of the Board organization based in the USA are based largely on the archival records of the mentioned organization and the diaries of the Protestant travellers who organized an exploratory visit to the region. Activities at the stations covered by the study were studied by using comparison and synthesis methods. The conclusion is that the missionaries did not achieve any serious success except Muratca station.