Arap/İslam kültürünün yapısalcı analizinin imkânı: Muhammed Âbid el-Câbirî örneği

Abstract

Arap/İslam kültürünün analizi için, Aydınlanmanın eleştirisinde önemli bir uğrak noktası olarak değerlendirilen yapısalcılığı uygun bir yöntem olarak gören Muhammed Âbid el-Câbirî, bu yolla homojen bir kültürel bütünlükten bahseder. Bu yapıda sistemi oluşturan, beyan, irfan ve burhan olmak üzere üç ana unsur bulunur. Arap/İslam kültürünü, bugün gelinen noktada, bu üç unsurun çatışmacı ve derlemeci tarzda ideolojik kaygılar ile oluşturulmasının sebep olduğu bir kriz durumuyla ilişkilendiren Câbirî, bu krizin ana etkeni olarak irrasyonaliteyi görür. Câbirî yapısalcılığı, bu öğelerin epistemolojik paradigmalar olarak oluşturduğu sistemin nasıl inşa edildiğini ortaya koymak ve yapı-bozuma geçmek için stratejik bir amaçla kullanır ve bu yolla Arap/İslam kültüründe rasyonalizmin nasıl sistem dışında bırakıldığını ortaya çıkarmaya çalışır. O Aydınlanmacı rasyonalizm ile gelenek arasında bir ilişki kurmak suretiyle Arap/İslam kültürünün modern bir revizyonunu gerçekleştirmeyi amaçlar. Bununla birlikte Câbirî yapısalcılığın açmazlarıyla hesaplaşmadığı gibi, yapısalcılık ve yapı-bozum aracılığıyla Aydınlanmaya yöneltilen eleştirileri de görmezlikten gelir. O Aydınlanmanın ve modernleşmenin ideallerine yönelik büyük bir umut besler. Bu anlamıyla onun tam bir Aydınlanmacı olduğunu söyleyebiliriz. Onun akla yüklediği sorgulanamaz anlam batılı akıl ve tarih anlayışının bir yeniden 256 üretimi anlamına gelebileceği gibi, batılı olmayan bir kültürün içinden konuşan bir bireyi aracılığıyla oryantalist söylemin içerden meşrulaştırılması anlamına da gelebilir.

Structuralism is considered as a milestone in the critics of the enlightenment. Mohammed Abid al-Cabiri considers structuralism a proper method in order to analyze Arab/Islamic culture. He speaks of a homogenous cultural unity by this method. This unity consists of three main components, beyan, irfan and burhan. In his opinion Arab/Islamic culture is currently in a crisis in consequence of forming these three components by ideological concerns in conflictive and syncretic manner. He considers irrationality the main factor of this crisis. He uses structuralism with a strategic purpose to expose how the system of epistemological paradigms of these components was build and to go to deconstruct it. By this way he tries to reveal how the rationalism is left out of the system in Arab/Islamic culture. Cabiri aims to realize a modern revision of Arab/Islamic culture by forming relationship between enlightenmental rationalism and the tradition. However he doesn’t debate dilemmas of the enlightenment and ignores critiques of the enlightenment by the means of structuralism and deconstruction. He has great expectations on the ideals of the enlightenment and modernism. In this meaning one can say him an enlightenmentalist. The unquestionable meaning that he ascribed reason means a reproduction of western conception of the reason and history and a legitimation of orientalist discourse by a person who lives in a non-western culture.