Klasik Türk müziğinde sıklıkla kullanılan bazı makamların duygusal etkileri

Abstract

Bu çalışma klasik Türk müziğinin duygusal etkilerinin faktör yapısını incelemek ve makam ile temponun dinleyiciler üzerindeki duygusal etkilerini belirlemek amacıyla, 184 kişilik örneklemle yapıldı. Katılımcılardan, seçilen 11 makam (Hicâz, Hüseynî, Hüzzâm, Kürdîlihicazkâr, Mahûr, Muhâyyerkürdî, Nihâvend, Râst, Sabâ, Segâh, Uşşâk) ve 2 tempo (hızlı ve yavaş) koşulunda ikişer şarkı olmak üzere toplam 44 müzik parçasını dinledikten sonra, hissettikleri duyguların yoğunluklarını "1 – hiç yoğun değil" ve "5 – çok yoğun" olmak üzere 5'li likert ölçekte değerlendirmeleri istendi. Her bir şarkı için yaptıkları duygusal değerlendirmelerden, her bir katılımcı için tüm duygu değerlendirmelerinin ortalama değerleri elde edildi ve bu ortalamalara açımlayıcı faktör analizi uygulandı. Analiz sonucunda; sakin ve üzgün, gergin, olgun ve ruhani, neşeli ve enerjik olmak üzere 4 faktör elde edildi. Makam, tempo ve şarkı değişkenlerinin duygusal etkilerini belirlemek amacıyla, her bir faktör için 11 (makam) x 2 (tempo) x 2 (şarkı) faktörlü varyans analizleri uygulandı. Analizler sonucunda; makam temel etkisi; sakin ve üzgün, olgun ve ruhani, neşeli ve enerjik boyutları için anlamlı iken, gergin boyutu için anlamlı değildi. Hicâz ve Nihâvend makamlarının, özellikle Mâhûr, Sabâ ve Hüseynî makamlarına göre daha sakin ve üzgün duygular uyandırdığı gözlendi. Râst, Segâh ve Nihâvend makamlarının diğer makamlara göre daha belirgin bir şekilde olgun ve ruhani duygular uyandırdığı belirlenirken; Mâhûr, Muhayyerkürdî ve Uşşâk makamlarının, Kürdîlihicazkâr başta olmak üzere diğer makamlara göre daha neşeli ve enerjik duygular uyandırdığı gözlendi. Kürdîlihicazkar, Nihâvend ve Uşşâk makamlarında yavaş tempo, hızlı tempoya göre daha sakin ve üzgün duygular uyandırırken, diğer makamlarda böyle bir fark ortaya çıkmadığı; Kürdîlihicazkâr makamı dışındaki tüm makamlarda hızlı temponun yavaş tempoya göre, daha neşeli ve enerjik duygular uyandırdığı belirlendi.