Bazı yabani ayçiçeği türlerinin (Helianthus spp.) morfolojik özelliklerinin belirlenmesi ve kültürü yapılan türler ile melezleme olanaklarının araştırılması

Abstract

Bu çalışma Bursa koşullarında farklı yabani ayçiçeği genotiplerinin (Helianthus spp.) morfolojik özelliklerinin belirlenmesi ve tür içi ve türler arası melezlemede kullanım olanaklarının araştırılması amacıyla 2018 yılında Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Uygulama ve Araştırma arazisi, sera ve laboratuvar koşullarında yürütülmüştür. Bitki materyali olarak USDA-Amerika’dan temin edilen 18 adet yabani ayçiçeği genotipi ve Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü' nden temin edilen 3 adet CMS hat kullanılmıştır. Ele alınan bazı morfolojik özellikler ve verim komponentleri (bitki boyu, sap kalınlığı, dal sayısı, dal uzunluğu, yaprak eni, yaprak boyu, tabla çapı, dolu tohum oranı, tabla başına tane verimi ve 1000 tane ağırlığı) bakımından yabani ayçiçeği genotipleri arasında önemli farklılıklar görülmüştür. IBPGR skor sistemi ile değerlendirilen bazı morfolojik özellikler (dallanma durumu, bitkinin genel tüylülük derecesi, steril ve fertil çiçek rengi, çiçek fertilitesi, çiçeklenme ve olgunlaşma üniformitesi, tabla açısı, tabla şekli, dallanma şekli, brakte şekli) bakımından ise genotipler arasında çok büyük farklılıklar görülmemiştir. Dal uzunluğu ile incelenen bütün özellikler, dal sayısı ile tabla başına tane verimi ve 1000 tane ağırlığı dışında ele alınan tüm özelliklerde korelasyon değerleri bakımından önemli bir ilişki belirlenmiştir. Arazi koşullarında F1 elde etmek amacıyla 3 adet CMS hat ile 5 adet yabani ayçiçeği genotipi kullanılmış ve toplamda 15 farklı kombinasyonda melezlemeler yapılmıştır. Tür içi ve türler arası melezlemeler sonucunda dolu tohum oranı değerleri % 0 ile % 94,2 arasında değişmiştir. En yüksek dolu tohum oranı 7751-A x H. argophyllus (34) (%94,2) kombinasyonundan elde edilmiştir. 9661-A x H. maximiliani (45) (%0) kombinasyonundan ise hiç dolu tohum elde edilememiştir.

The studies were carried out to determine some morphological characteristics of different wild type sunflower (Helianthus spp.) genotypes and investigation possible usage of wild type sunflower at interspecific hybridization between cultivated sunflower and wild Helianthus species at Uludağ University, Faculty of Agriculture Department of Field Crops’ laboratory, green house and field conditions in 2018. The 18 wild sunflower genotypes obtained from USDA-America and the 3 CMS lines obtained from Trakya Agricultural Research Institute were used as plant materials. There were significant differences between wild sunflower genotypes in terms of examined morphological characters and yield components (plant height, stem thickness, number of branches, length of branches, width of leaves, length of leaves, head diameter, full seeds rate, seed yield per head and 1000 kernel weight). Some of the morphological characters (branching, pubescence at general appearance, ray flower color, disk flower color, pollen fertility, uniformity of flowering and maturity, head angle, head shape, type of branching, bract shape) evaluated based on IBPGR score system did not show large differences among genotypes. A significant correlation was determined in terms of correlation values for all properties examined with branch length, number of branches, seed yield per head and 1000 grain weight. In order to obtain F1 in field conditions, 15 different hybrid combinations were obtained from 3 CMS lines and 5 wild sunflower genotypes. As a result of inter and intraspecific hybridization, full seeds rate values varied between 0 % and 94,2%. The highest full seed rate was obtained from 7751-A X H. argophyllus (34) (94,2%) combination. The 9661-A X H. maximiliani (45) did not produced any seed (0%).