Gazzâlî'nin işârî tefsir metodu

Abstract

İşârî tefsir, Kur'ân ayetlerinin sûfîler tarafından, mârifet adını verdikleri ve manevi tecrübelere dayandırdıkları bilgiye dayalı olarak yorumlanmasıdır. İşârî tefsirde âyetlerin işaret ettikleri anlamlar sûfînin kalbine doğar ve sûfî bu anlamları kapalı bir üslup ile sembol ve işaretlerle ifade eder. İşârî tefsirin başlangıcı hicri 1. ve 2. yüzyıllara kadar gitmektedir. Nitekim Hasan-ı Basrî (ö. 110/728) ve Ca'fer es-Sâdık (ö. 148/765) Kur'ân âyetlerinin işârî tarzda yorumlanmasının öncüleri kabul edilmektedirler. Fıkıh, Kelâm, Felsefe, Tasavvuf gibi birçok alanda eserler vermiş büyük İslâm âlimi Ebû Hâmid Muhammed el-Gazzâlî'nin (ö. 505/1111) işârî tefsir alanında müstakil bir eseri olmamasına rağmen büyük hacimli külliyatı ayetlere yaptığı işari yorumlarda doludur. Bu sebeple Gazzâlî en önemli işari müfessirlerden biri kabul edilmektedir. Bu çalışma Gazzâlî'nin muhtelif eserlerinde yaptığı işârî yorumları tespit ederek işârî tefsir yöntemini belirmeyi amçlamaktadır. Gazzâlî'nin işârî yorumlamada benimsediği ilkelerin belirlenmesi için evvela Kur'ân anlayışının açıklanması gerekmektedir. Ayrıca tefsir anlayışı ile doğrudan ilgili olarak Gazzâlî'nin te'vil anlayışının da tespit edilmesi gerekmektedir. Bu sebeple bu çalışma üç ana bölüme ayrılmıştır. Gazzâlî'nin Kur'ân Anlayışı, Gazzâlî'de İşârî Tefsir ve Gazzâlî'nin Te'vil Anlayışı. İlk bölümde Gazzâlî'nin Kur'ân'a bakışı ve Kur'ân anlayışı açıklanacaktır. Daha sonra çalışmanın ana fikri yani Gazzâlî'nin işârî tefsir yöntemi ele alınacaktır. Bu bölüm ikiye ayrılarak önce Gazzâlî'nin benimsediği metodun temel dinamikleri incelenecek daha sonra da bazı âyetlere yaptığı işârî yorum örnekleri üzerinde durulacaktır. Çalışmanın üçüncü ve son bölümü, Gazzâlî'nin te'vil yönteminin incelenmesi üzerine olacaktır.

Sûfî Qur'ânic commentary is the interpretation of Qur'ân verses by sûfîs in the light of mystic experiences and knowledge that entitled by the sûfîs as the inner knowledge (gnosis). The beginning of the sûfî commentary of Qur'ân dates back to hijrî first and second centuries. Hasan-ı Basrî (d. 110/728) and Ca'fer es-Sâdık (d. 148/765) are the pioneers of this kind of interpretation. Although great İslamic scholar Ebû Hâmid Muhammed al-Ghazâlî (d. 505/1111) wrote on a wide range of fields including jurisprudence, theology, mysticism and philosophy, he had not a separate book on Qur'ânic interpretation. But his voluminous corpus is full of sûfî Qur'anic commentaries. Accordingly, he is accepted one of the most important sûfî Qur'anic interpreter. The aim of this study is to specify the sufî commentaries in Ghazâlî's corpus and so determine the main principles of his commentary method. The study is divided into three sections: In the first section, Ghazâlî's view of Qur'an will be clarified. In the second section, the central theme of the study will be treated: Ghazâlî's sufî commentary method. In this section firstly the main principles of the method which Ghazâlî adopted will be handled and then the commentary examples made by Ghazâlî's in his several books will be presented. The last section of the study will be on the Ghazali's allegorical/esoteric interpretation of Qur'ân.