Tanzimat’tan Osmanlı Hâkimiyeti’nin sonuna kadar Makedonya’da vakıflar

Abstract

Vakıf müessesesi, İslam medeniyeti ve Müslüman toplumlarda geçmişten günümüze en köklü kurumların başında gelmektedir. Hz. Peygamber döneminde “sadaka-i cariye” hadisiyle temelleri atılan ve Müslümanlar arasında hüsnü kabul gören vakıf kültürü zamanla gelişip sistemleşmiş ve İslam Medeniyetinin köşe taşlarından biri olmuştur. Vakıf müessesesi, Osmanlı Devleti eliyle Balkanlar’a taşınmış ve Makedonya şehirleri vakıf mefkûresiyle imar edilmiştir. Vakıflar, İslam âleminde ve Osmanlı toplumunda, din, eğitim, sosyo-kültürel ve iktisâdi hayatın her alanına yayılmıştır. Bu çalışmada, Tanzimat’tan Osmanlı hâkimiyetinin sonuna kadar Makedonya’da kurulmuş ve vakfiyesine ulaşılan 220 vakıf incelenmiştir. Vakıfların şehirlerdeki dağılımı, hizmet alanları, gelir ve gider kaynakları irdelenmiştir. Öte yandan vakıfların, sosyo-kültürel ve ekonomik hayata sağladığı katkılar araştırılmış; menkul ve gayrimenkul vakıf mallarının nasıl işletildiği, vakıfta kimlerin görev aldığı, çalışanların maaşları, bakım ve onarım giderleri mercek altına alınmıştır. Ayrıca din, eğitim, tasavvuf, sosyal ve belediye hizmetleri sahasında yapılan harcamalar hususunda vakfiyelerde detaylı malumat verilmiş; bulgular ışığında Makedonya vakıfları değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

The foundation establishment is one of the most rooted institutions in Islamic civilization and Muslim societies from past to present. The foundation culture, whose foundations were laid with the hadith of "sadaqah jariyah (ongoing charity)" in the time of the Prophet, and accepted as goodwill among Muslims, has developed and systematized in time and has become one of the cornerstones of Islamic civilization. The foundation establishment was introduced to the Balkans by the Ottoman State and the Macedonian cities were built with the foundations. Foundations have spread to all areas of religion, education, socio-cultural and economic life in the Islamic World and Ottoman society. In this study, 220 foundations that were established in Macedonia from the Tanzimat period to the end of the Ottoman rule and whose endowments were reached were examined. The distribution of foundations in cities, their service areas, income and expenditure sources are examined. On the other hand, the contributions of foundations to socio-cultural and economic life were researched; How the movable and real estate foundation properties are operated, who is employed in the foundation, the salaries of the employees, maintenance and repair costs are examined. In addition, detailed information has been given in the waqfs/foundations regarding the expenditures made in the field of religion, education, tasawwuf, social and municipal services; Macedonian foundations have been evaluated in the light of these findings.