Cumhuriyetin ilk yıllarında salgın hastalıklarla mücadele: Sıtma, trahom, frengi ve verem (1923-1950)

Abstract

Ulus devletlerin kurulmaya başlamasıyla birlikte halk sağlığını korumaya yönelik çalışmalar devletlerin yerine getirmesi gereken önemli vazifelerden biri olarak görülmüştür. Halk sağlığını koruma çalışmaları, Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nde salgın ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele sürecine yansımış ve salgın hastalıklar üzerinden şekillenmiştir. Bu tez çalışmasında 1923-1950 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti Devleti'ni meşgul eden salgın ve bulaşıcı hastalıklardan sıtma, trahom, frengi ve verem ele alınmış ve hastalıklarla mücadelenin, halk sağlık politikalarını nasıl şekillendirdiği üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Tez çalışmasında Osmanlı Devleti'nden Türkiye Cumhuriyeti Devleti'ne miras kalan sağlık teşkilatı, halk sağlığı çalışmaları, koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetleri tarihsel süreç içerisinde incelenmiş ve tarihsel bir bütünlük içinde verilmeye çalışılmıştır. Osmanlı Devleti'nin sağlık sisteminde meydana gelen değişimler ve bu değişimlerin hangi ihtiyaçlardan doğduğu değerlendirilmiş ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin 1923-1950 yılları arasında halk sağlığını korumaya yönelik yapmış olduğu çalışmalar, koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin geliştirilmesine yönelik yapılan kanunlaştırma faaliyetleri ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin hastalıklarla mücadele sürecini hangi amaçlar doğrultusunda şekillendirdiği incelenmiştir. Toplumsal afet olarak değerlendirilen salgın ve bulaşıcı hastalıklardan sıtma, trahom, frengi ve veremin tarih sahnesine çıkışı, bulaşma yolları ve hastalığın Türkiye'de yoğun olarak görüldüğü yerler araştırılmıştır. Ayrıca hastalıkların salgın haline gelmesine yardımcı olan yaşam şartları, sosyo-ekonomik durum, kültür ve eğitim seviyeleri gibi unsurlar incelenerek salgınların etkilediği toplum profili değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sıtma, trahom, frengi ve verem hastalıklarının tedavi yöntemleri, hastalıkların epidemiyolojik karakterleri, halkın hıfzıssıhha seviyesini yükseltmek için yapılan propaganda faaliyetleri ve ülkenin sahip olduğu iktisadi, sosyal, kültürel ve demografik yapının mücadele sürecine etkisi arşiv kaynakları ve meclis tutanakları dikkate alınarak analiz edilmiştir.

With the establishment of nation states, efforts to protect public health have been regarded as one of the important duties that states must fulfill. The studies to protect public health is reflected in the process of the Republic of Turkey in the fight against epidemics and contagious diseases and it has been shaped over epidemics. In this thesis, epidemics and infectious diseases like malaria, trachoma, syphilis and tuberculosis were handed by the Republic of Turkey between 1923 and 1950 and the fight against these diseases have been made on how to shape the evaluation of public health policies. In the thesis consists health care organizations, public health studies, preventive and curative health services which were inherited from Ottoman Empire to the Republic of Turkey are examined in historical process and are tried to be given in a historical integrity. The changes in the health system of the Ottoman Empire and why these changes were needed were evaluated and the Republic of Turkey's efforts to be made for the protection of public health between the years 1923-1950 are examined enactment activities for the development of preventive and curative health services and for what purposes the Republic of Turkey shaped the process which aims to fight diseases. Appearing on the stage of history, the ways of infection and the common locations where epidemic diseases in Turkey of epidemics and infectious diseases like malaria, trachoma, syphilis and tuberculosis which were seen as a social disaster were examined. Furthermore, the society profile affected by epidemics were tried to evaluate by exploring living conditions, socio-economic status, culture and education levels which help diseases become epidemics. Treatment methods of malaria, trachoma, syphilis and tuberculosis diseases, epidemiological characteristics of diseases, propaganda activities to raise the level of public health and the effects of the country's economic, social, cultural and demographic structure on the process of struggle were analyzed by taking into account the archive sources and the minutes of the assembly.