İdare hukukunda fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesi

Abstract

İdarenin kusursuz sorumluluğu sanayi devriminin ve bunun birlikte gelişen makineleşme, kentleşme ve sosyal devlet anlayışının bir ürünüdür. Kusura dayanmayan bu sorumluluk türü fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesi üzerine kuruludur. Ancak Türk idare hukukunda fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesi, literatürde ve yargı kararlarında genellikle risk ilkesinin yanında tamamlayıcı bir ilke olarak ele alınmakta ve ayrıntılı bir şekilde açıklanan risk ilkesinin ardından fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesinden kısaca bahsedilmektedir. Bu çalışma, idari sorumluluk hukukunda fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesinin anlamı, kapsamı, uygulama alanı ve işlevine yönelik ayrıntılı bir çalışmaya duyulan ihtiyaçtan doğmuştur. Çalışmanın asıl amacı, fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesinin, idarenin kusura dayanmayan sorumluluğu içindeki konumunun, anlamının ve işlevinin belirlenmesidir. Bununla bağlantılı bir diğer hedef ise, fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesinin teorik ve pratik temellerini, kapsamını ve yargı mercilerinin bu ilkeye bakışını ortaya koymaktır. Söz konusu amaçlar doğrultusunda öncelikle, çeşitli hukuk sistemlerinde ve idari sorumluluk hukukundan çok daha eski bir geçmişe sahip olan medeni sorumluluk hukukunda fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesinin varlığı araştırılmıştır. Ardından, idare hukukunda fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesinin anlamı, kapsamı, unsurları belirlenmiş, kendine özgü nitelikleri ortaya konulmuştur. Risk ilkesi ile arasındaki ilişki üzerinde özellikle durulmuştur. Risk ilkesi karşısında fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesinin konumu, risk ilkesine atfedilen belirleyicilik ve fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesine atfedilen tamamlayıcılık nitelikleri değerlendirilmiştir. Literatürde fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesinden daha fazla ilgi gösterilen risk ilkesinin, ayrı bir ilke olarak gerekliliği sorgulanmıştır. Son olarak fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesinin uygulama alanı, idarenin faaliyetleri ve idarenin müdahalesinin birey üzerindeki etkisi üzerinden kategorilere ayrılmıştır. Çalışma konusu ilkenin ihlali sebebiyle idarece ödenen tazminatın anlamı ve kapsamından söz edilmiştir.

Strict liability of administration is an outcome of the industrial revolution as well as the mechanization, urbanization and the concept of social state resulting therefrom. This type of liability, which is not “fault-based”, relies on “the principle of sacrifice”. However, in Turkish administrative law, the principle of sacrifice is generally considered a supplementary principle in support of the risk principle in the literature and judicial decisions, and the principle of sacrifice is mentioned briefly following the detailed explanation of the risk principle. This study is intended to conduct a research on the significance, scope, area of application and function of the principle of sacrifice, as it is required by the law of administrative liability. Primary goal of the study is to determine the position, significance and function of the principle of sacrifice within the “no-fault liability” of the administration. Yet another associated objective is to reveal the theoretical and practical foundations, scope of the principle of sacrifice as well as the outlook of the judicial authorities on this principle. In line with the aforementioned purposes, the existence of the principle of sacrifice is investigated in various legal systems and the law of civil liability with a much older history than the law of administrative liability. Subsequently, the significance, scope and elements of the principle of sacrifice in administrative law are determined in an effort to unearth its specific attributes. A particular emphasis is placed on its relationship with the risk principle. The position of the principle sacrifice against the risk principle, the quality of decisiveness attributed to the risk principle and the quality of complementarity attributed to the principle sacrifice are examined. The need for the risk principle as a separate principle, which is addressed more often than the principle sacrifice, is questioned. Finally, the area of application of the principle sacrifice is categorized based on the activities of the administration and the effect of the administration’s intervention on the individual. The significance and scope of the compensation paid by the administration by the reason of the violation of the principle addressed here in this study are addressed.