“Namuslu kadın” ile “namuslu erkek” temsillerinin kalıpyargı içeriği modeline entegre edilmesi ve toplumsal cinsiyet kalıpyargılarının sistemi meşrulaştırıcı işlevinin incelenmesi

Abstract

Türkiye’de kadınlara ve erkeklere yönelik kalıpyargıların içeriklerini ve bu içeriklerin bir arada oluşturdukları kavramsal yapıyı incelemek, namusa ilişkin içeriklerin alanda tanımlanan toplumsal cinsiyet kalıpyargıları arasındaki yerini sorgulamak amaçları doğrultusunda dört görgül araştırma yürütülmüştür. İlk çalışma, Türkiye’de namus kavramının içeriğini anlamaya yöneliktir. Çalışmada ilk olarak, bir namus kültürü olan Türkiye’de kadınları namuslu kılan özelliklerle erkekleri namuslu kılan özelliklerin aynı olmadığı önermesi test edilmiştir. Bu amaçla, 157 katılımcıdan (76 erkek, 81 kadın) “namuslu kadın” ve “namuslu erkek” sosyal temsillerine ilişkin veri toplanmıştır. Verilere uygulanan prototip ve kümeleme analizleri sonucunda, beklentilerle uyumlu biçimde, namuslu kadın ve namuslu erkek sosyal temsil içeriklerinden bazılarının birbirleriyle örtüştüğü, bazılarının ise tek bir cinsiyete özgü olduğu görülmüştür. İkinci çalışmada, namuslu kadına ve namuslu erkeğe ait oldukları belirlenen sosyal temsil içerikleri, birer kalıpyargı içeriği olarak değerlendirilmiş, namus temsillerinin Kalıpyargı İçeriği Modeli’nde (KİM) tanımlanan temel kalıpyargı boyutlarıyla ilişkisi incelenmiştir. KİM’deki temel kalıpyargı boyutlarının -sosyallik/yetkinlik/ahlak- değerlendirilmesinde daha önce kullanılmış olan sıfatlar derlenmiş ve tüm bu sıfatlar ile namuslu kadını ve/veya namuslu erkeği temsil ettiği belirlenen sosyal temsil içeriklerini bir araya getirerek hazırlanan bir özellikler listesi 251 katılımcıya (112 erkek, 139 kadın) sunulmuştur. Katılımcılardan, listedeki özelliklerden her birinin bir kadını ve bir erkeği tanımlamada ne ölçüde uygun olduğunu toplumun görüşüne göre değerlendirmeleri istenmiştir. Elde edilen iki veri setinin (sıfatların kadınlara yönelik değerlendirildiği veri seti ile erkeklere yönelik değerlendirildiği veri seti) her birine ayrı ayrı uygulanan açımlayıcı faktör analizleriyle, kadınlara ve erkeklere özgü kalıpyargı boyutlarının ve bu boyutlardaki içeriğin belirlenmesi amaçlanmıştır. Cinsiyet kalıpyargılarını yetkinlik, sosyallik ve ahlak olmak üzere üç boyutta toplamanın ve namusa ilişkin temsil içeriklerini ahlak kalıpyargısının içerikleri ile bir arada kümelemenin uygun olduğu görülmüştür. Ardından, 451 katılımcıdan (225 erkek, 226 kadın) benzer şekilde veri toplanıp bu veriler üzerinde doğrulayıcı faktör analizi uygulanmış, böylelikle ikinci çalışmada elde edilen faktör yapısı doğrulanmıştır. Son çalışmada, toplumsal cinsiyet kalıpyargılarının cinsiyet sistemini, namus sistemini ve kadına yönelik şiddeti meşrulaştırma üzerindeki yordayıcı etkilerine ilişkin hipotezler ve araştırma soruları kadın ve erkek katılımcılar üzerinden ayrı ayrı incelenmiştir. Bu amaçla 230 katılımcıdan (114 erkek, 116 kadın) anket yoluyla veri toplanmıştır. Çalışmanın hipotezlerini destekler bir şekilde, kadınları yetkin tanımlamadaki azalma ve ahlaklı/namuslu tanımlamadaki artış ile erkekleri ahlaklı/namuslu ve yetkin tanımlamadaki artış, cinsiyet sistemini meşrulaştırıcı ideolojilerin benimsenmesindeki artış üzerinde güçlü etkiler göstermiştir. Bu etkiler özellikle kadın katılımcılarda saptanmıştır. Elde edilen bulgular, literatürdeki araştırma bulgularıyla karşılaştırılarak tartışılmıştır.

Four empirical researches have been carried out to examine the stereotype contents and the conceptual structure of the contents of stereotypes about women and men in Turkey and to analyze the contents about the honor together with the gender stereotypes defined in the field. The first study is aimed to understand the content of the honor concept in Turkey. The suggestion was tested that the properties made women and men honorable are distinct from each other in Turkey which is a culture of honor. For this purpose, data were collected from 157 participants (76 men, 81 women) about "an honorable woman" and "an honorable man" social representations. As a result of prototype and cluster analyses, in accordance with the expectations it was found that while some contents of "an honorable woman" and "an honorable man" are specific to one gender and some of them are same. In the second study, content of honorable woman and honorable man representations were evaluated as the contents of stereotypes, and the relationship between the honor representation and the basic stereotype dimensions defined in the Stereotypical Content Model (SCM) -sociability/competence/morality- was examined. Adjectives previously used in the evaluation of basic stereotype dimensions -sociality/competence/morality- were collected together and with all these adjectives the adjective lists of honorable women and honorable men contents obtained in the first study were presented to 251 participants (112 men, 139 women). They were asked to what extent these adjectives define women and men when considering the opinion of society. Exploratory factor analyzes applied separately to each of the two data sets (where adjectives are evaluated for women and are evaluated for men) to determine the stereotype dimensions specific to women and men and the content of these dimensions. It has been found that grouping gender stereotypes in three dimensions as competence, sociability and morality, and clustering the contents of honor representation together with the morality stereotype contents is appropriate. Confirmatory factor analyses were performed in a third study with data collected from 451 participants (225 men, 226 women) and then the consistency of factor structure obtained in the second study was confirmed. In the last study, the hypotheses and research questions about the predictive effects of gender stereotypes on gender system justification, honor system justification and legitimizing violence against women were tested separately on male and female participants. For this purpose, data were collected from 230 participants (114 men, 116 women) through a questionnaire. Consistent with the hypotheses of the study, the decrease in defining women as competent and the increase in defining them as moral/honorable and the increase in defining men as moral/honorable and competent have strong effects on the increase of gender system justifying ideologies. These effects observed specifically among females. Results were discussed by compared with the findings of previous studies.