Hayat bilgisi ders kitaplarının zorbalık konusuna yer verilmesi bakımından incelenmesi

Abstract

Bu araştırmada 1. 2. ve 3. sınıf Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki metinleri zorbalık, akran zorbalığı, zorbalık davranışlar, zorbalıkla mücadele yöntemleri açısından incelemek, zorbalık davranışlar ve zorbalıkla başa çıkma metinlerde nasıl ve hangi sıklıkta örneklendiğini tespit ederek ders kitaplarında erken farkındalık adına bu konuların daha işlevsel bir şekilde yer almasına katkı sunmak amaçlanmıştır. Araştırmanın temel veri kaynağı zorbalığa dair davranış çeşitlerinin, zorbalıkla mücadele yöntemlerinin incelendiği ilkokul Hayat Bilgisi ders kitapları olduğu için araştırma nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi deseniyle yürütülmüştür. Bu doğrultuda Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim ve Bilişim Ağı İnternet sitesinde bulunan bir adet 1. Sınıf Hayat Bilgisi Ders Kitabı, iki adet 2. Sınıf Hayat Bilgisi Ders Kitabı, iki adet 3. sınıf Hayat Bilgisi ders kitabı olmak üzere beş adet ders kitabı içindeki metinler ve etkinlikler incelenmiştir. Araştırma verileri, zorbalık alan yazın taraması sonucunda araştırmacı tarafından geliştirilen kontrol listesi ile toplanmıştır.Araştırma bulgularına göre incelenen ilkokul Hayat Bilgisi ders kitaplarının tamamında zorbalıkla ilgili bilgilere yerverildiği görülmüştür. Araştırma sonuçlarına göre zorba davranış örneklerinin en çok 2. Sınıf Hayat Bilgisi ders kitaplarında yeraldığı tespit edilirken bunu sırasıyla 3. Sınıf Hayat Bilgisi ders kitapları ve 1. Sınıf Hayat Bilgisi ders kitabı takip etmektedir. Tema olarak zorba davranış örneklerine yer verilme sıklığına bakıldığında Okulumuzda Hayat temasının ilk sırada yer aldığı daha sonra Güvenli Hayat ve Ülkemizde Hayat temalarının sıralandığı görülmektedir. Hayat Bilgisi ders kitaplarında en sık ele alınan zorbalık davranış örneklerinin sırasıyla kırıcı olma, istemediği bir şeyi yapmaya zorlanma, olumsuz/hatalı davranışlar, kabakırıcı-kötü-nezaketsiz sözler söyleme/konuşma, zarar verecek hareketler/davranışlar olduğu belirlenirken, ders kitaplarında zorbalığın öğrenci üzerindeki etkisinin en fazla incinme/kırılma ve üzülme davranışı olarak yansıdığı görülmektedir. Zorbalık davranışlara karşı verilen tepkilerde en çok anne-baba ve öğretmenden yardım alma davranışlarına yer verilmiştir. Sonuç olarak elde edilen bulgular ışığında Hayat Bilgisi ders kitaplarında toplumsal bir sorun olan ve okul iklimini doğrudan olumsuz olarak etkileyen zorbalık konusuna yönelik farkındalık oluşturulması ve sorunun çözümü için somut öneriler getirilecek şekilde ders kitaplarının düzenlenmesi yönünde katkılar sunulması hedeflenmektedir.

In this research, it is aimed to examine the texts in the 1st, 2nd and 3rd grade Life Studies textbooks in terms of bullying, peer bullying, bullying behaviors and methods of combating bullying and to determine how and how often bullying behaviors and methods of coping with bullying are exemplified. It is aimed to contribute to the inclusion of these subjects in a more functional way in the name of early awareness in the textbooks. Since the main data source of the research is the primary school Life Studies textbooks in which the behavioral types of bullying and the methods of combating bullying are examined, the research was carried out with the document analysis pattern, one of the qualitative research methods. The research data were collected with the checklist developed by the researcher as a result of the literature review of bullying. According to the research findings, it was seen that all of the primary school Life Studies textbooks included information about bullying. According to the results of the research, it was determined that the examples of bullying behavior were mostly found in the 2nd Grade Life Studies textbooks, followed by the 3rd Grade Life Studies textbooks and the 1st Grade Life Science textbooks, respectively. Considering the frequency of including examples of bullying behavior as a theme; It is seen that the theme of "Life in Our School" ranks first, followed by the themes of "Safe Life" and "Life in Our Country". It has been determined that the most frequently discussed examples of bullying behavior in the Life Science textbooks are being hurtful, being forced to do something one does not want, negative/wrong behaviors, rude-offensive-bad-nasty words/speaking, and harming actions/behaviors. On the other hand, it is seen in the textbooks that the effect of bullying on students is mostly reflected as the behavior of hurt/offended and upset. It has been observed that the most common response to bullying behaviors is getting help from parents and teachers. As a result; In the light of the findings, it is aimed to raise awareness about the issue of bullying, which is a social problem and directly affects the school climate negatively, and to contribute to the regulation of Life studies textbooks in a way that will bring concrete suggestions for the solution of the problem.