Abbâsîlerin Birinci Asrında Bağdat (145-232/762-847)

Abstract

Abbâsî halifesi Ebû Câfer el-Mansûr tarafından 145/762 yılında kurulan Bağdat, İslâm tarih ve medeniyetinde kimlik taşıyan, bu medeniyete en çok hizmet eden ve katkı sağlayan şehirdir. Bağdat, sahip olduğu özelliklerle "Medeniyet Şehri" tanımı için gösterilebilecek en güzel örneklerden biridir. Mezopotamya'da kadîm medeniyet merkezlerinin yakınında, Fırat ile Dicle'nin suladığı verimli bir arazide kurulan Bağdat, fizikî yapısıyla İslâm şehirciliğinin en güzel örneklerinden birini teşkil etmektedir. Farklı etnik ve dinî kökene mensup insanlardan müteşekkil demografik yapısıyla, İslâm'ın hoşgörüsü altında bir arada yaşama bakımından güzel bir örnektir. Bu medeniyet şehrinde, sosyal hayatın bütün yönleri, Müslüman-Arap kültürüne ilaveten tanışılan medeniyetlerin birikimleriyle büyük bir zenginliğe kavuşmuştur. Bağdat'ın İslâm Medeniyetindeki en önemli yönü, İslâm ilim ve kültür dünyasına yaptığı katkılardır. Bağdat'taki tercüme faaliyetleriyle, antik dünyanın birikimi Arapçaya aktarılmış, İran, Hint, Grek ve Mezopotamya kültürlerinin mirası sonraki nesillere aktarılabilmiştir. Bu miras daha sonra Endülüs yoluyla Avrupa'ya taşınacak ve Avrupa'da Aydınlanma, Rönesans ve Reform hareketlerinin alt yapısını oluşturacaktır. Bağdat, İslâm dünyasında eşine rastlanmayacak zenginlikte ilmî ve fikrî faaliyetlere ev sahipliği yapmış, hem dinî ilimlerin hem de pozitif bilimlerin gelişimine en çok katkı sağlayan şehir olmuştur. Tercümelerin akabinde İslam dünyasında pozitif bilimlere dair ilk çalışmalar Abbasilerin birinci asrında Bağdat'ta yapılmıştır. Dinî ilimlerin gelişimi, tedvin, tasnif çalışmaları ve sistemli hale gelmeleri bakımından da Bağdat ve Abbâsîlerin birinci asrı, İslâm tarihinde benzeri olmayan bir hususiyet arz etmektedir. Bağdat ayrıca Mihne sürecinin yaşandığı mekândır. Bu tezde Abbâsîlerin ilk asrında Bağdat Şehri, 145/762 yılındaki kuruluşundan, başlayarak 232/847 yılına kadarki ilk 87 yılı içinde fizikî, sosyal, kültürel, ekonomik ve ilmî açılardan incelenmiştir.

Baghdad, founded in 762 by the Abbasid caliph Ebu Cafer el-Mansur, had an identity in the Islamic History and Civilization, with its services and contributions. With these features, Baghdad is one of the best examples for the definition of "Center of Civilization" This city is near the centers of ancient civilizations and in the fertile lands irrigated by the Tigris and the Euphrates, and it is one of the finest examples of Islamic urbanism with its physical structure. People from different ethnic and religious backgrounds lived together in Baghdad and this demographic structure is a good example of coexistence under the tolerance of Islam. In addition to the Muslim-Arab culture, experiences of the other civilizations had brought great wealth for all aspects of social life. The most important aspect of Baghdad in the Islamic Civilization is its contributions to the Islamic sciences and culture. With the translation activities in Baghdad, the accumulation of the ancient world was transferred into Arabic, so that the legacies of Iranian, Indian, Mesopotamian and Greek cultures were passed on to the next generations. This legacy would be transported to Europe through Andalusia and later would create the infrastructure of the Enlightenment, the Renaissance and the Reformation movements in Europe. Many important contributions to the development of the religious and positive sciences were made in Baghdad. After the translation activities, the preliminary studies related to positive sciences in the Islamic World have been done in the first centuries of the Abbasids in Baghdad. In terms of the development of religious sciences, tedvîn (codification), tasnîf (classification) and systematization of these sciences, Baghdad and the first century of Abbasids are unique. Baghdad is also the place where Mihna (Mu`tazilite inquisition) took place. This thesis deals with the physical, social, cultural, economic and scientific aspects of Baghdad in the first century of Abbasids, from its foundation in 145/762 to the 232/847.