Osmanlı saray hekimliğinden Papalığın hizmetinde İbranice kitap sansürcülüğüne bir Yahudi âlimin hayat hikâyesi: Domenico Yeruşalmî (ö. 1622) ve Sefer ha-Zikuk

Abstract

Katolik Kilisesi 16. yüzyılda Reform hareketlerine bir cevap olarak Hıristiyanlık inancı açısından sakıncalı görülen kitapların yasaklanması ve sansürden geçirilmesine önem göstermiştir. Bu çerçevede Index adı verilen listelerle yasaklı kitaplar ilan edilmeye başlanmış diğer taraftan da sansür komisyonları kurularak kitaplardaki sakıncalı ifadeler basılmadan önce çıkarılmış, basılanların da üzeri mürekkeple çizilmiştir. İtalya’nın farklı şehirlerinde sansür komisyonlarında genellikle Hıristiyanlığı kabul eden Yahudi dönmeleri istihdam edilmiştir. Bunun temel sebebi, bu dönmelerin İbranice bilgileri ve Yahudi dinî literatürüne olan aşinalıklarıdır. Bu sansürcülerin başında da Domenico Yeruşalmî gelmektedir. 1555 yılında Kudüs’te doğan Domenico, 1578/9-1588/9 yılları arasında İstanbul’da Sultan III. Murad’ın özel hekimi olarak görev yapmıştır. İstanbul’dan İtalya’ya giden Domenico, 1593 yılında Venedik’te Hıristiyan olmuştur. Domenico hem sansür kitabı hazırlamış hem de Yeni Ahit’i İbraniceye tercüme etmiştir. Domenico’dan günümüze gelen en önemli çalışma, sansür el kitabı olarak hazırladığı Sefer ha-Zikuk’tur. 1596 yılında Mantua’da sansür komisyonunda görevliyken hazırladığı bu eser, sansür tarihinin en ilginç örneklerinden biridir. Domenico, bu eserin girişinde sansürcüler için takip edilmesi gereken ilkeleri listelemektedir. Bu ilkelerde Hıristiyanlığa yönelik tahkir ifadelerinin silinmesi veya değiştirilmesi belirtilmektedir. Ayrıca reenkarnasyon gibi Kilise açısından sapkın olarak kabul edilen düşünceler de bu listede yer almaktadır. Domenico, bu eserinde yüzlerce eserin isimlerini ve basıldıkları yerleri vererek hangi sayfa ve hangi satırdaki hangi kelimenin silineceğini belirtmektedir. Bazı eserler farklı basım yerleri dikkate alınarak tekrar edilmiştir. Domenico’nun sansürcü olarak imzasının yer aldığı pek çok eser günümüze ulaşmıştır. Bu eserler incelendiğinde Domenico’nun kendisinin belirlediği esaslara uymada titiz olmadığı görülmektedir. Bu makalede Domenico’nun yaşam hikâyesi, Hıristiyan oluşu ve Sefer ha-Zikuk’un içeriği hakkında bilgi verilecektir.

In the 16th century, in response to the Reform movements, the Catholic Church emphasized banning and censoring books deemed objectionable in Christianity. In this framework, banned books were announced with lists called Index; on the other hand, censorship commissions were established, offensive statements in the books were removed before they were printed, and the printed ones were scratched out with ink. In censorship commissions in different cities of Italy, the employees were generally Jews who converted to Christianity. The main reason for this is their knowledge of Hebrew and their familiarity with Jewish religious literature. Domenico Yerushalmi is one of these censors. Born in Jerusalem in 1555, Domenico lived in Istanbul between the years 1578/9-1588/9. He served as Sultan Murad's private physician. Domenico, who went to Italy from Istanbul, converted to Christianity in Venice in 1593. He both prepared a censorship book and translated the New Testament into Hebrew. The most significant work of Domenico is Sefer ha-Zikuk, prepared as a censorship handbook. This work, which he prepared while he was on the censorship commission in Mantua in 1596, is one of the most interesting examples in the history of censorship. In the introduction to this work, Domenico lists the principles for censors. These principles specify the deletion or modification of insulting statements against Christianity. In addition, thoughts considered heretical for the Church, such as reincarnation, are also included in this list. In this work, Domenico gives the names of hundreds of Hebrew works and the places they were printed, indicating which word on which page and which line will be deleted. Some works have been repeated considering different publication places. Many works that include Domenico's signature as a censor have survived. When these works are examined, it is seen that Domenico was not meticulous in complying with the principles set by himself. Giving information about the life story of Domenico and his conversion to Christianity, this article examines the content of Sefer ha-Zikuk.