Yalan haber değerlendirmelerinde sistem düzeyinde duyguların rolü

Abstract

Psikoloji literatüründe yalan haber çalışmaları, bireylerin yalan haberlere neden inandığı ve yalan haberleri neden paylaştığı sorularına odaklanmaktadır. Yalan haber çalışmaları konuyu ele alış biçimleri açısından bilişsel temelli ve sosyal temelli olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir. Bu tez çalışmasının amacı yalan haberlere dair bilişsel ve sosyal düzeydeki değişkenlerin yalan haberlere inanma ve bunları sosyal medyada paylaşma eğilimleri üzerindeki rollerini kıyaslamaktır. Bu çerçevede katılımcılardan (N = 226) diğer araştırmalarda yaygın olarak kullanılan bilişsel yansıtma ve biliş ihtiyacına dair veriler ile politik ideolojiler, sistem meşrulaştırma eğilimi, sistem düzeyinde duygulara dair veriler toplanmıştır. İstatiksel analiz sonuçları bilişsel yansıtma ve biliş ihtiyacı değişkenleri ile haber değerlendirme ve paylaşımları arasında anlamlı ilişkiler göstermezken; politik ideolojiler, sistem meşrulaştırma eğilimi ve sistem düzeyinde duyguların yalan haber değerlendirmeleri ile anlamlı ilişkiler olduğunu göstermiştir. Bireyler sağ-muhafazakâr ideolojiye sahip olduklarında, sistem meşrulaştırma eğilimleri yüksek olduğunda ve sistem düzeyinde pozitif duygulara sahip olduklarında sistem korumacı bir şekilde (sistem yanlısı haberleri gerçek, sistem karşıtı yalan haberleri yalan olarak) haber değerlendirmeleri yapmışlardır. Bununla birlikte sol-liberal ideolojiye sahip olduklarında, sistem meşrulaştırma eğilimi düşük olduğunda ve sistem düzeyinde negatif duygulara sahip olduklarında sistem eleştirel bir şekilde (sistem yanlısı haberleri yalan, sistem karşıtı yalan haberleri gerçek olarak) haber değerlendirmeleri yapmışlardır. Hiyerarşik regresyon ve yapısal eşitlik modeli kullanarak yapılan analizler sistem düzeyinde duyguların, haber değerlendirmelerinde öne çıkan rolüne işaret etmiştir. Çalışmanın sonuçları, yalan haber değerlendirmelerinde sosyal motivasyonların ve duyguların belirleyici bir rol oynadığına işaret etmektedir. Bulgular, post-truth tanımlaması üzerinden hakikatin önemsizleşmesi, politik kutuplaşmalar, kurumsal güvenin azalması, medyanın zemin değişimi gibi faktörler çerçevesinde ele alınmış ve tartışılmıştır.

Fake news studies in the psychology literature focus on “Why individuals believe fake news?” and “Why they share fake news?” questions. Fake news studies are examined under two headings, cognitive-based and social-based, in terms of the way they deal with the subject. The aim of the research is to compare the cognitive level investigations on fake news with a social level examination. In this framework, data on cognitive reflection and need for cognition, which are commonly used in other studies, as well as data on political ideologies, system justification tendencies, and system-level emotions were collected from the participants. While statistical analysis results did not show significant relationships between cognitive reflection and need for cognition variables and news evaluation and sharing; political ideologies, system justification tendencies, and system-level emotions were found to be significantly correlated with fake news evaluations. When individuals have right-conservative ideology, high system justification tendencies, and positive emotions at the system level, they evaluated news in a system-protective way (pro-system news as real, anti-system fake news as fake). However, when they have a left-liberal ideology, low system justification tendency, and had negative feelings at the system level, they evaluated the news critically (pro-system news as fake, anti-system fake news as real). Analyzes using hierarchical regression and structural equation modeling pointed to the prominent role of system-level emotions in news evaluations. The results of the study indicate that social motivations and emotions play a decisive role in fake news evaluations. The findings were handled and discussed within the framework of factors such as the trivalization of truth, political polarization, decrease in institutional trust, and change in the ground of the media through the definition of post-truth.