Nev'î'nin şiirinde ilim: "Netâyicü'l-Fünûn" merkezli bir inceleme

Abstract

İslâm Medeniyeti'ne ait taşıyıcı unsurların başında gelen ilim, Osmanlı şiir anlayışını şekillendiren temel bileşenlerden de biridir. Hattâ bu anlayış açısından şiir ile ilim arasındaki girift bağıntı, sadece birbirini bütünlemek seviyesinde kalmaz; bazı noktalarda ayniyet derecesine vardığı dahi görülebilir. Osmanlıda hemen hemen her âlim bir tarafıyla şair, her şair de bir ölçüde âlimdir. Bunun mahiyetini keşfetmek ve tezahürlerini tespit edebilmek için en uygun örneklerden biri de 16. Yüzyıl şairi ve âlimi Nev'î Efendi'dir. Kimliğinin bu iki yönü arasında ciddi biçimde tedahüller bulunan Nev'î'nin şiirleri, ilmî içerikli eserleriyle birlikte değerlendirildiğinde zengin bir malzeme yekûnu sunar. Özellikle Netâyicü'l-Fünûn adlı eseri onun ilmî birikimini özetlemesi bakımından tam bir hareket noktası olabilecek niteliktedir. Bu tezde denenmeye çalışılan da bir ölçüde bundan ibarettir. Nev'î'nin Dîvân'ında bulunan şiirleri, metinlerarası bir yaklaşımla, Netâyicü'l-Fünûn'da ortaya koyduğu ilmî veriler ve ölçütler üzerinden ele alınmıştır. Çalışmanın eksenini, onun bir âlim olarak söyledikleriyle bir şair olarak terennüm ettikleri arasındaki ilişkiler bütünü oluşturmaktadır. Bu ekseni gerçek bir sabiteler zeminine oturtabilmek için de, her şeyden önce ilim ve şiir kelimelerinin anlam/kavram dünyaları hakkında bir şablon geliştirme yoluna gidilmiştir. Bu çerçeve oluşturma denemesinin sonuçlarına mümkün olduğunca bağlı kalınarak, tezin ilk bölümünde Nev'î'nin kısaca hayatı-eserleriyle birlikte ilim ve şiir telakkisi üzerinde de durulmuştur. Asıl inceleme örneklerinin yer aldığı ikinci bölümde ise, Yazar'ın Netâyicü'l-Fünûn eserindeki kendi bölümlendirmeleri esas alınarak, şiirinden süzülen ilim özlerine yaklaşmaya çalışılmıştır. Son bölüm başlı başına Nev'î'nin henüz hakkı verilememiş kitabı, Netâyicü'l-Fünûn'a ait değerlendirme ve özeti içermektedir.

"İlm", as a principal element of the Islamic civilization, is also one of the basic component of Ottoman poetry mentality. According to this view, relation between 'ilm' and poetry not only completes each other but also this two concept are amounted to the same thing. In the Ottoman State, nearly every scholar is poet in one way; every poet is scholar in one respect. One of the best samples to find out character of this state and to understand signs is 16th Century's poet and, Nev'î Efendi. The poetries of Nev'î whose two characteristics are involved provide a plenty of datums when analyzed his poems and scholarly books. Especially Netâyicü'l-Fünûn can be exactly accepted as an axis. In this study, this methods did made an effort to try. The poetries in Dîvân of Nev'î was analyzed based informations and dimensions in Netâyicü'l-Fünûn. That the axis of the dissertation is composed from correlations between the topics which he adverted in his book as a scholar and the utterances which in his poems as a poet. In order to achieve this, first of all, the method of formation a template about "şiir" and "ilm". Bounding up with the results of trying template as much as possible, in the first section of the study, Nev'î's life-works, his mentality of poetry and lore was discoursed. In the second section including examples of comparative analysis, the author of these lines strained at searching out the scientific aspects by taking measure the Nev'î's classification in his book. The last section is exclusively regarding to Netâyicü'l-Fünûn and this part comprise general dissections and summary of the book.