Abdürrezzâk Kâşânî ve tasavvufî görüşleri

Abstract

Abdürrezzâk Kâşânî İran merkezli bir Moğol devleti olan İlhanlılar'ın (1256-1353) hâkimiyeti döneminde yaşamıştır. Zamanının siyasî iradesiyle kurmuş olduğu iyi ilişkiler kendisinin ilgili mesele bağlamındaki tercihini yansıtması açısından dikkate değerdir. Kâşânî'nin bu tavrı çeşitli çevrelerden kaynaklanan eleştirilere sebep olmuşsa da kendisi bu tutumunun gerekçelerini ortaya koyan beyanlarda bulunmuştur. Genel olarak Arap Dili, Tefsir ve Tasavvuf alanlarındaki çalışmalarıyla temayüz eden Kâşânî'nin söz konusu disiplinler dâhilinde kaleme aldığı eserlerin önemli bir bölümü sonraki dönemlerde yaşamış olan âlimler tarafından müracaat kaynakları olarak kullanılmıştır. Tasavvuf alanında telif ettiği eserler içerisinde özellikle tasavvuf terimlerini konu edindiği sözlükler yanında Fuṣûṣu'l-ḥikem ve Menâzilü's-sâ'irîn şerhleri gibi metinler yazıldıkları dönemden itibaren onun alanda bir otorite olarak anılmasına vesile olmuştur. Kaleme aldığı Fuṣûṣu'l-ḥikem şerhi sebebiyle bir İbnü'l-Arabî takipçisi olarak şöhret bulan Kâşânî'nin Ekberî gelenek içerisindeki konumu tartışmaya açıktır.

ʿAbd al-Razzāq al-Kāshānī was born during the rule of the Ilkhanate (1256-1353), a Mongolian state established in Iran. In this study, in which his life adventure and sufi views are examined, as a beginning, an overall picture of this period is drawn and the formation and development ground of his understanding of sufism is revealed. The sufis who were influential in shaping al-Kāshānī's sufi thoughts and his life story are attempted to be narrated in the light of the existing materials and documents. Then, in order to evaluate al-Kāshānī's understanding of sufism holistically, the approaches that he put forward on the axis of certain mystical concepts are traced. al-Kāshānī is acknowledged as one of the prominent figures of the Akbarī tradition and has an outstanding role to gain a systematic structure of the idea of waḥdat al-wujūd (unity of being) with his works. In the last part of the study, al-Kāshānī's interpretations on the basic concepts of this systematic thought are discussed. Thus, on the one hand, al-Kāshānī's understanding of sufism is described in general, on the other hand, an important step is taken in terms of determining the harmonies and/or incompatibilities between his and Ibn ʿArabī's views, the founder of the system.