Ayçiçeğinde üstün verimli ve kaliteli hibrid kombinasyonlarının geliştirilmesi ve orobanşa (Orobanche cumana Wallr.) dayanıklılıkları ile melez performanslarının test edilmesi

Abstract

Bu araştırma çeşitli özellikler bakımından melez ayçiçeği populasyonunun genetik yapısını, F1'lerin melez azmanlığı ile üstün genel ve özel kombinasyon yeteneğine sahip olan ebeveyn ve melezleri değerlendirmek ve orobanş'a dayanıklı uygun ebeveyn ve ümitvar melez kombinasyonları teşhis etmek için 2004-2007 yılları arasında yürütülmüştür. Orobanş'a farklı derecede dayanıklılık gösteren 5 sitoplazmik erkek kısır ve 5 restorer hat kullanılarak 25 adet deneysel hibrid oluşturulmuştur. Araştırmanın tarla denemeleri Tekirdağ ilinde üç farklı lokasyonda ( Merkez, Ferhadanlı ve Banarlı) yapılmıştır. Denemeler üç tekrarlamalı Tesadüf Blokları deseninde tertiplenmiştir.Araştırma sonuçlarına göre, % 50 çiçeklenme gün sayısı dışında araştırılan tüm özelliklerde genel ve özel uyum yeteneği varyansları yüksek derecede önemli bulunmuştur. Tüm lokasyonlardan elde edilen genel uyum yeteneği etkilerine göre A3 (TTAE 4156A) ana ebeveyni tane verimi, yağ oranı ve yağ verimi bakımından en uygun ebeveyn olarak belirlenmiştir. Hibrid kombinasyonlarda gözlenen yüksek ortalama değerler ve önemli çıkan özel uyum yeteneği etkileri, tane ve yağ verimi bakımından A4 x B7, A3 x B7, A4 x B8, A5 x B6, A3 x B9 ve A3 x B8 kombinasyonlarının ümitvar hibritler olduğunu göstermiştir. Bazı lokasyonlarda A3 x B6, A3 x B7, A3 x B10 ve A4 x B7 hibrit kombinasyonlarının, şahit çeşitlerin ortalamalarıyla karşılaştırıldığında, % 20 - 25 daha fazla yağ verimi sağladığı bulunmuştur. Orobanş testi sonuçları B10 hattının her üç lokasyonda bulanan orobanş populasyonlarına dayanıklı olduğunu, bu baba hattının melezleri yerine A3 x B6 ve A3 x B7 deneysel hibritlerinin orobanş'a yüksek toleranslı olduğunu göstermiştir.Sonuç olarak, A3 (TTAE 4156 A), A4 (TTAE BAH 8A), B6 (RHA14) ve B7 (RHA 20) hatlarının en verimli melezleri oluşturan ebeveynler olduğu saptanmıştır. Ebeveynler arasında, dikkate değer pozitif genel uyum yeteneği etkisi gösteren A3 ve B7 hatlarının ayçiçeği hibrit ıslahı programlarında iyi birer ebeveyn olarak kullanılabileceği belirlenmiştir. Öte yandan, A3 x B6, A3 x B7 A3 x B8 ve A4 x B7 hibrit kombinasyonlarının özel uyum yeteneği etkileri, heterosis, heterobeltiosis değerleri ve orobanş'a dayanıklılıklarına göre yüksek verim için ümitvar hibrit kombinasyonlar olarak göz önüne alınabileceği sonucuna varılmıştır.

This research was conducted during 2004 - 2007 to estimate the parents and crosses showing superior general and specific combining abilities, F1’s hybrid vigor and genetic structure of a hybrid sunflower population in terms of phenological characters, agronomical traits, yield and quality characters and to identify suitable parents and promising hybrid combinations of resistance to broomrape. Twenty five experimental hybrids were created using 5 cytoplasmic male sterile (CMS) and 5 pollen tester (restorer) lines having different levels of resistance to broomrape in sunflower. Field trials of the research were made at three different locations (Center, Ferhadanlı and Banarli districts) in Tekirdag province. The experiments were designed in a randomized complete block with three replications. According to the results, the general and specific combining ability (sca) variances were highly significant for all traits investigated except days to 50% flowering. According to the general combining ability effects obtained from the all locations, A3 (TTAE 4156A) for oil content, seed yield and oil yield were determined as the most suitable parents. The significant SCA effect and high mean values of hybrids combinations showed that A4 x B7, A3 x B7, A4 x B8, A5 x B6, A3 x B9 and A3 x B8 for seed and oil yields were promising hybrid combinations. It was found that A3 x B6, A3 x B7, A3 x B10 and A4 x B7 hybrids produced 20-25 % more oil yield compared with the average of control cultivars in some location. The results of Broomrape test indicated that B10 male lines were resistant to broomrape population in all locations but instead of that male line’s hybrids, A3 x B6 and A3 x B7 experimental hybrids were found highly tolerant to broomrape in all locations. As a results, genotypes A3 (TTAE 4156A), A4 (TTAE BAH8 A), B6 (RHA14) and B7 (RHA 20) were the parents involved in the best-yielding crosses. Among these parents, A3 and B7, which possesses a considerable positive GCA effect, might be utilized as a good parent in hybrid sunflower breeding programmes. On the other hand, A3 x B6, and A3 x B7 might be considered as promising hybrid combinations for higher yield based on their heterosis and heterobeltiosis values, SCA effects and resistance to Broomrape.