Musul İstanbul Bağdat arasında bir müzik köprüsü Musullu Hafız Osman

Abstract

Tasavvuf, edebiyat, musiki ve kıraat ilimlerinin birbiriyle olan organik bağının önemli bir temsilcisi olan Musullu Hafız Osman Efendi, İstanbul ve Arap ülkeleri arasında müzikal etkileşimi sağlamış önemli bir figürdür. Farklı bir kültüre mensup bir birey olarak Musullu Hafız Osman Dede’nin Türk musikisine hizmetleri ve icra üslubuna dair tercihleri vurgulanarak, günümüz sanatkârlarınca anlaşılması amaçlanmıştır. Hafız Osman Efendi, Türk müziğiyle Arap müziği arasında bir köprü olduğu kadar, Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş döneminin de simgelerindendir. Osmanlı topraklarında Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde yaşanan siyasi değişimler ve Batılılaşma sürecinin sebep olduğu musiki alanında yaşanan bazı yasakların sonucu olarak, doğu ile batı arasında sıkışan Türk müzik kültürü, arabesk adı verilen bir sentez ortaya koyan müzisyenlerin elinde deforme olmaya başlamıştır. Bu sancılı dönemin geçiş sürecinde klasik müziğine sahip çıkan Zekai Dede, Hüseyin Fahreddin Dede ve Tanburi Cemil Bey gibi musiki üstatlarının meşk silsilesine dâhil olan Hafız Osman Efendi’nin nasıl bir köprü olduğu bu çalışma ile ortaya konmaya çalışılmıştır. Hafız Osman Efendi’nin yaşadığı dönem, çevresi ve seyahatleri incelenerek Türk müzik kültürüne etkileri saptanmıştır. Ortaya konan bilgiler Osman Dede’nin münevver kimliğinin, manevi olgunluğunun, eserlerinin ve geliştirdiği kendine has icra üslubunun gelecek kuşaklara örnek olması bakımından önem taşımaktadır. Musullu Osman Efendi, musiki ve kıraat ilimlerinde taklitten tahkike bir yol olduğunun göstergelerindendir. Bu makalede, taklit ve özenti aşamasında kalmadan kendi müzikal kimliğini keşfetmenin, geleneğe bağlı kalmak suretiyle, bir tekrarcı olmadan geleneği içinden yenileştirerek, kendine has bir üslup geliştirmenin mümkün olduğu Osman Efendi özelinde anlatılmıştır. Osman Efendi, form ve coğrafya açısından türü ayırt edici üslubun müziğe etkilerinin net bir şekilde açıklanabileceği önemli örneklerden biridir. Arap kökenli olmasına rağmen bestelediği Türk musikisi eserlerinde klasik Türk musikisi geleneğindeki icra üslubuna bağlı kalmıştır. Musul’da yaptığı müziklerde ise bir Arap müzisyen olmanın hakkını vermiştir. Kur’an-ı Kerim tilavetinde de Osman Efendi, Musul’da Kıraat ilimlerinde usta bir eğitimci haline gelmiş olmasına rağmen, İstanbul usulü Kur’an tilavetini öğrenecek kadar bulunduğu kültüre sevgi ve saygı duymuştur. Bu hususun millî tilâvet üsluplarının korunmasının ve kıymetlerinin anlaşılmasının önemine dair alt metnini vurgulamak makalenin hedefleri arasındadır. Çünkü her kültürün genetik kodlarıyla, toplumsal karakteriyle, estetik algısıyla, milli musikisiyle, dili, konuşma tavrı ve ağız yapısıyla şekillendirdiği sosyal ve bilişsel kendine has dil ve müzik geleneği olmalıdır. Bu çalışma nitel araştırma yöntemlerinden literatür tarama, veri analizi ve tarihi kaynakların incelenmesi yöntemiyle oluşturulmuştur.

Hafız Osman Efendi from Musul, who is an important representative of the organic bond between Sufism, literature, music and qiraat sciences, is an important figure who provided musical interaction between Istanbul and Arab countries. It is aimed to be understood by today's artists by emphasizing the services and performance style choices of Hafız Osman Dede from Mosul, as an individual from a different culture. Hafiz Osman Efendi is not only a bridge between Turkish music and Arabic music, but also a symbol of the transition period from the Ottoman Empire to the Republic of Turkey. As a result of the political changes in the Ottoman lands during the Tanzimat and Constitutional Periods and some prohibitions in the field of music caused by the Westernization process, Turkish music culture, which was stuck between east and west, started to deform in the hands of musicians who put forward a synthesis called arabesque. In this article, it has been tried to reveal what kind of bridge Hafız Osman Efendi was, who was included in the meşk line of music masters such as Zekai Dede, Hüseyin Fahreddin Dede and Tanburi Cemil Bey, who took care of his classical music during the transition period of this painful period. The period in which Hafız Osman Efendi lived, his environment and travels were examined and his effects on Turkish music culture were determined. The information revealed is important in that Osman Dede's intellectual identity, spiritual maturity, works and the unique performance style he developed are an example for future generations. Osman Efendi from Mosul is one of the indicators that there is a way from imitation to investigation in music and recitation sciences. In this article, it is explained specifically for Osman Efendi, that it is possible to discover his own musical identity without being in the stage of imitation and wannabe, to develop a unique style by renewing the tradition from within without being a repeater, by adhering to the tradition. Osman Efendi is one of the important examples where the effects of distinctive style on music can be explained clearly. Despite being of Arab origin, he adhered to the performance style in the classical Turkish music tradition in the Turkish music he composed. In the music he made in Mosul, he gave the right to be an Arab musician. Even though Osman Efendi became a master educator in the sciences of recitation in Mosul during the Quran recitation, he had enough love and respect for the culture he lived in, enough to learn the Istanbul style Quran recitation. It is among the objectives of the article to emphasize the subtext of this issue on the importance of preserving national recitation styles and understanding their value. Because every culture should have its own social and cognitive language and music tradition shaped by its genetic codes, social character, aesthetic perception, national music, language, speaking attitude and mouth structure. This article was created by the method of literature review, data analysis and historical sources, which are among the qualitative research methods.