Anıtsal Bursa camilerinde koruma ve onarım faaliyetlerinin değerlendirilmesi (1930-1960)

Abstract

Yapılarda meydana gelen hasarlar, önceleri sadece ihtiyaca yönelik ve geleneksel yöntemlerle onarılırken zamanla koruma üzerine farklı yaklaşımlar gelişmiş ve yasalar düzenlenmiştir. Dünya genelinde yaşanılan bu süreç ülkemize de yansımış, Osmanlı Dönemi’nde vakıf sistemiyle sürdürülen onarımlar, Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren ilgili kurumların denetiminde devam etmiştir. Bursa genelinde anıtsal yapılarla ilgili ilk tespit çalışmalarına 1930’lu yıllarda, onarımlara ise ekonomik şartlar ve yetişmiş teknik elemanların yetersizliği nedeniyle 1940’larda başlanabilmiştir. Onarım çalışmalarının, 1960 yılında kısa bir süre durakladığı, sonrasında ise Venedik Tüzüğü’nün etkisi ve kontrol mimarlarının değişmesiyle farklılaşmaya başladığı görülmüştür. Hazırlanan çalışmada, incelenen süreçte Vakıflar kaynaklarıyla onarılan anıtsal camilerin yanı sıra yerel imkanlarla onarılan küçük ölçekli camiler de değerlendirilmiştir. Yapıların, Bursa’da büyük hasara neden olan 1855 depremi sonrası onarımları araştırılmış, ardından 1930-1960 dönemi onarımları, fenni şartnameler, kurul kararları, kullanılan malzeme ve uygulamayı yönlendiren aktörlerin etkileri kapsamında incelenmiştir. Yapılan araştırmada en kapsamlı onarımın Ulucami’de gerçekleştiği, diğer camilerde ise minare başta olmak üzere yapı elemanları ile sınırlı kaldığı görülmüştür. Süreç içerisinde alınan karar ve hazırlanan raporlarda‘usulüne uygun’ kavramı dikkat çekmektedir. Yapılan onarımlarda, yapının geçmişiyle ilgili bilgi ve belgelerin araştırıldığı ancak restorasyon projesi hazırlanmadan uygulamaya başlandığı, eklerin kaldırılıp, belirli bir döneme uygun tamamlama yapılmaya çalışıldığı tespit edilmiştir. Teknik anlamda ise özgün malzemenin temin edilemediği durumlarda veya sağlam olması gerekçesiyle çimentonun kullanıldığı görülmüştür. Yapılan çalışmalarda, dönemin teknik şartnamelerinin, GEEAYK üyelerinin ve kontrol mimarlarının yaklaşımlarının onarımlarda etkili oldukları anlaşılmıştır.

At first, wear and damage in buildings were fixed using traditional methods and in accordance with needs, while in time, various approaches have emerged and a set of rules have been decided on in terms of preservation. As a result of the process of awareness in the world that also affected our country, preservation of buildings were taken care of by foundation system in the times of Ottoman Empire and continued under the supervision of the relevant institutions since the first years of the Turkish Republic. Preservation in Bursa was started in 1930s with exploratory studies; though repairs only started in 1940s due to lack of economic conditions and technical personnel. Repair and preservation works have been interrupted for a short time in 1960, and started to differentiate later on with the effect of the Venice Charter and the change of controlling architects. As well as monumental mosques that were repaired with foundations resources, littler mosques that were repaired by locals have been studied in this thesis. Repair work after the huge earthquake caused a lot of damage in buildings in Bursa in 1855, have been researched. Afterwards, repairments during 1930-1960 have been studied in terms of technical specifications, regulatory board decisions, materials used, and the actors that affected the application. As a result of the study, it was seen that the most comprehensive repair work was in Ulucami, whereas repair in other smaller mosques were limited to minaret and other constructional elements. The concept of “in accordance with style” is the most attention-grabbing feature of reports and decision sheets of the time. In the studied works of restoration, it was found out that history and story of buildings were researched. However, it was determined that the repair was applied without preparing project and cancelling later additions in the buildings, trying to stick with a style of an era. In technical terms, it has been observed that cement is used in cases where the original material cannot be obtained or on the grounds that it is strong. As a result of the studies, it was understood that the technical specifications of the period, GEEAYK members’ and control architects’ approaches had an effect in the repairs.