Adli-divanı: Karşılaştırmalı metin-çeviri dil yönünden bir inceleme

Abstract

İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Katoloğu'nda iki yazma nüshasından söz edilen Adli Divanı, Fatih Millet Kütüphanesinde Ali Emiri Efendi Manzum Eserler bölümünde 274 ve 277 de kayıtlıdır. 274 numarada kayıtlı nüsha çok temiz ve itinalı -Harekeli Nesih- bir yazı ile meydana getirilmiştir. Diğer nüsha Ali Emiri tarafından istinsah edilmiştir. Asıl olan bu nüsha ile Emiri Efendi'nin çoğalttığı nüsha arasında büyük farklılıklar pek yok gibidir. Biz bu çalışmamızda, nüshaları karşılaştırırken 1890 da Mehmed Fuad tarafından Matbaa-i Osmaniye' de "Divan-ı Sultan Bayezid-i Sani" adıyla basılan matbu divandan da istifade ettik. Nüsha farklılıklarını gösterirken 274 sayılı nüsha için "F" 277 sayılı nüsha için "E" matbu divan için "M" işaretini kullandık. E nüshasında görülen (ki biz buna Emiri Efendi Nüshası adını verdik.) 123 ve 124. gazeller F nüshasında yoktur. Kanuni mecmuasında tesbit edilerek buraya alınmıştır. Padişah bir şair olan İkinci Bayezid'in Divanının böyle iki nüsha olması, başka nüshaların katolog kayıtlarına girmemesi düşündürücüdür. Biz Anadolu ve İstanbul kütüphanelerinde başka nüshaların da çıkabileceğini ümid etmekteyiz. Divanla ilgili çalışmalarımızda ilk işimiz metnin transkripsiyonunu ortaya koymak oldu. Kullandığımız sistem ilmi eserlerde uygulana gelen transkripsiyon sistemidir. Metnimizin başına matbu divanın mukaddimesini olmayı uygun gördük. Divandaki gazellerin sırasını hiç bozmadan, metne bağlı kalmaya çalıştık. Ancak divanda 76. gazelden sonra konmuş olan Murabba bizim metin bölümümüzde" gazeller arasında çıkarılarak en' sona konulmuştur. Metnin bu şekilde düzenlenmesinden sonra nüsha farklılıklarının tesbitine yöneldik. İki nüshanın karşılaştırmasını yaparken bazı beyitlerin veya mısraların eksik oldukları görüldü. Bu eksiklerin tamamlanmasında bir dostumuzun aracılığiyle elde etmiş olduğumuz "İkinci Bayezid'e ait Gazeller" den zaman zaman yararlanma yoluna gittik. Bu özel olarak elde ettiğimiz gazeller bütün divandaki gazellerden müteşekkil olmadığı için onu karşılaştırmaya dahil edemedik. Ancak bazı beyitlerin okunuşları sırasında zorlandığımız anlarda bu özel nüshadan istifadelerimiz oldu. Paris Bibliotheque nationale ve Londra British Museum Menşeli bu özel notların bibliyografyada belirtilmesinde yarar gördük. Bugünkü Türkçeye çeviri işinde uzun açıklama ve yorumlamalardan elden geldiğince kaçınarak, metne sadık kalmaya özen gösterdik. Buna rağmen açıklama yoluna gittiğimiz beyitler de oldu. Üçüncü iş olarak divandaki bütün fiilleri fişleme yoluna gittik. Sistematik bir tasnifle basit, türemiş ve birleşik fiillerin tesbitini yaptık. Daha sonra fiillerin zaman tasnifine geçildi. Bütün tasniflerde, parantez içinde önce gazel numarası, sonra beytin numarası daha sonra da birinci ve ikinci mısralar a-b diye gösterildi. Fatih gibi bir sultanın oğlu, Yavuz Sultan Selim gibi bir padişahın babası olan II.Bayezid. 32 yıllık saltanatında devri için derin izler bırakan bir padişah olarak tarihe geçmiştir. Divanındaki şiirleri, diğer padişah şairlerin şiirleriyle mukayese edilemeyecek kadar azdır. Gönlümüz, bütün padişah şairlerin divanlarının Muhıbbi Divanı, Avni Divanı gibi ortaya konmasını ve ileride araştırıcılar için karşılaştırma imkanlarının sağlanmasını istemektedir. Biz İkinci Bayezid'e ait bu küçük divandaki çalışmalarımızı bu maksatla ortaya koymaya çalıştık.