Zeccâc’ın Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbuh adlı eserinin dil ve gramer açısından incelenmesi

Abstract

Hicri üçüncü ve dördüncü asırlarda yaşamış olan Ebû İshâk ez-Zeccâc (ö. 311/923), Arap dilinin önde gelen âlimlerinden biridir. Arap dili alanında muhtelif eserler telif eden Zeccâc’ın, en önemli eseri Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbuhu adlı tefsiridir. Eserindeki asıl gayesi Kur’ân’ı dil yönünden açıklamak olan Zeccâc, tefsir rivayetleri, nüzûl sebebi, kelâmî ve fıkhî görüşlere ikinci derecede yer vermiştir. Müellifin kendisiyle meşhur olduğu Me‘âni’l-Kur’ân’ı gerek tefsir gerekse filoloji yönünden günümüze kadar ulaşabilen eserlerin en zenginidir. Bu çalışma giriş ve üç ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, araştırmanın amacı, yöntemi ve kaynakları ele alınmıştır. Birinci bölümde, Zeccâc’ın hayat hikâyesi, eserleri ve ilmî yönü araştırılmıştır. Zeccâc’ın fikir dünyasının oluşmasında etkili olan ve Zeccâc’tan etkilenen şahsiyetler hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Zeccâc’ın Me‘âni’l-Kur’ân adlı eseri dilbilimsel açıdan incelenmiştir. Eserin yazılma sebebi, eserde kullanılan metot ve eserin muhtevası gibi konular ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise, tezin asıl gayesi olan Zeccâc’ın, Me‘âni’l-Kur’ân’ında lugat, nahiv ve sarf alanında ortaya koyduğu görüşleri örneklerle tespit edilmiştir. Bazı tartışmalı konularda Basra ve Kûfe ekollerinin temel görüşlerine müracaat edilerek Zeccâc’ın görüşleriyle karşılaştırmalar yapılmıştır. Çalışma sonuç ve kaynakça bölümleriyle son bulmuştur.

Abû Ishâq al-Zajjâj (d. 311/923), who lived in the third and fourth hijri centuries, is one of the leading scholars of the Arabic language. The most important work of Zajjâj, who wrote various works in the field of Arabic language, is his tafsir called Ma‘ānī al-Qur'ân wa-i‘rābuhu. Zajjâj, whose main purpose in his work was to explain the Qur'an in terms of language, gave secondary place to tafsir narrations, the occasion of revelation, and theological and jurisprudential views. Ma‘ānī al-Qur'ân, which the author is famous with it, is the richest of the works that have survived to the present day, in terms of both tafsir and philology. This study consists of an introduction and three main chapters. In the introduction, the purpose, method, sources of the study are addressed. In the first chapter, Zajjâj's life story, works and scientific aspects are examined. This chapter contains information about the individuals who were influential in the formation of Zajjâj's world of ideas and who were affected by Zajjâj. In the second chapter, Zajjâj's work called Ma‘ānī al-Qur'ân is analyzed linguistically. Subjects such as the reason for writing the work, the method used in the work and the content of the work are addressed. In the third chapter, the views of Zajjâj in his Ma‘ānī al-Qur'ân in the field of lexicon, syntax, and grammar, which is the main purpose of the present thesis, are determined with examples. On some controversial issues, the essential views of the Basrah and Kûfa schools are consulted and compared with the views of Zajjâj. The study ends with the conclusion and bibliography sections.