Çatışmacı kuram geleneğinde din-iktidar ilişkisi: Antonio Gramsci örneği

Abstract

Marksist bir teorisyen olan Gramsci’nin din-ikitidar ilişkisine dair geliştirdiği teori, din sosyolojisi çalışmalarında az değinilmiş konulardan birisidir. Temelde politik bir teorisyen olarak kabul edilmesinin bunda etkisi olmakla beraber Marksist söylemin çoğunlukla tek tip olarak sunulması da etkin sebepler arasındadır. Ancak Gramsci’nin geliştirdiği teori çatışmacı kuram bağlamında din-iktidar ilişkisine yeni bir yorum getirmekle beraber, Marksist paradigmanın tek tipleştirici söyleminin revize edimesine de katkı sağlamaktadır. Gramsci’ye göre din, iktidarın etkin kaynaklarından birisidir. Onun modern demokratik devlet için geliştirdiği iktidar tipolojisi olan hegemonya, dinî ikidar tipolojisinin ortaya konulmasında oldukça işlevsel olabilir. Çünkü Gramsci, bu ifadenin kullanım alanını, siyasi anlam ve bağlamınıın yanında, neredeyse tüm dini geleneklerin sunduğu ahlaki ve entelektüel liderlik bağlamını da içerecek şekilde geniş tutmuştur. Nitel bir araştırma yöntemi takip edilen bu çalışmada araştırma tekniği olarak çoğunlukla doküman analizi kullanılarak Gramsci’ye ait ve onunla ilgili yazılı eserler karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Sonuç olarak Gramsci’nin modern devlet için geliştirdiği teorinin, sosyal bir gerçeklik olarak dinin ortaya çıkış, yayılma ve iktidara gelme süreçlerini analiz etmede faydalı bir teori olarak kullanılabileceği sonucuna ulaşılmıştır.

The theory developed by Gramsci, who is a Marxist theorist, on the relationship between religion and power is one of the less mentioned topics in the sociology of religion studies. Although his acceptance as a political theorist has an effect on this, the fact that Marxist discourse is mostly presented as a single type is also among the effective reasons. However, the theory developed by Gramsci not only brings a new interpretation to the religion-power relationship in the context of conflict theory, but also contributes to the revision of the standardizing discourse of the Marxist paradigm. According to Gramsci, religion is one of the effective sources of power. Hegemony, the power typology he developed for the modern democratic state, can be quite functional in revealing the religious power typology. Because he uses hegemony in the context of moral and intellectual leadership offered by almost all religions. Therefore, it is the most important result of the study that the theory he developed for the modern state can be used as a theory for the emergence, spread and coming to power of religion, which is a social reality. In this study, which we followed a qualitative research method, we mostly used document analysis as a research technique. Written works belonging to and about Gramsci were subjected to comparative analysis. As a result, it was concluded that Gramsci's theory for the modern state can be used as a useful theory in analyzing the emergence, spread and coming to power of religion as a social reality.