Türkiye'nin sanayileşmesinde küçük ve orta ölçekli işletmelerin işlevleri

Abstract

İnsanoğlu üretmeden hiçbir şekilde gelişine kaydedemeyeceğine göre, üretim kalkınmada önemli bir unsurdur. Maddeyi cevherlerinden çıkarmak, dönüştürmek imalatı gerektirir. Ülkedeki nüfusun ve doğal kaynakların üretime katılarak katma değer yaratması milli geliri artırdığı gibi yaşam standardını ve toplumsal ilişkileri de geliştirir. Tarım, sanayi ve hizmetlerden oluşan üç ana sektör içinde sanayi sektörünün dinamiklik yönünde önemi büyüktür. Sanayi sektöründe çalışan nüfus arttığında buna paralel olarak tarım ve hizmetlerde de çalışan nüfus artacaktır. Sanayileşmenin bu dinamik rolü nedeniyle ülkemizde Cumhuriyetin kuruluşundan bu güne kadar sanayileşmeye ayrı bir önem vermiştir. Fakat ilk yıllarda üretimin hangi ölçekte yapılacağından çok ülkenin acil ihtiyaçları ve nüfusun istihdamı önemli olmuştur. Çalışmanın birinci bölümünde kronolojik olarak Türkiye'nin sanayileşmesi küçük sanayi bakımından ele alınmıştır. 1923'ten günümüze kadar sanayileşme stratejilerinde ve planlarında küçük ve orta ölçekli sanayiye ne ölçüde yer verilmiş ve hangi gelişmeler kaydedilmiştir. Bu çerçevede Türkiye sanayileşmesi küçük sanayi ile ilgili olarak üç döneme ayrılmıştır. 1923 ve 1930 dönemi özel kesime ağırlık veren bir sanayileşme politikası belirlenmişken, özel sektörün yeterince üretici firmalar bulamayışı sonucu, 1930'dan soma devletçiliğin benimsendiği sanayileşme politikasına yer verilmiştir. 1960 soma planlı dönemde küçük sanayi sanayileşme planları çerçevesinde ele alınmıştır. İkinci bölümde teorik olarak ölçek ekonomilerinden bahsedilerek sanayileşmede büyük ölçek, küçük ölçek tartışmasına yer verilmiştir. Daha sonra teorik olarak küçük sanayinin önemi ve sanayileşmeye katkıları üzerinde durulmuştur. Küçük sanayinin önemi esneklik, yenilikçilik, tamamlayıcılık, rekabetçilik ve girişimcilik yönünde ele alınmıştır. Küçük sanayinin sanayileşmeye katkısına gelince, ülkemizin temel sorunlarından olan işsizlik ve büyük kentlere göç olgusundan hareketle istihdama katkısı ve bölgelerarası gelişmişlik farklarını gidermeye olan katkısı yönüne ağırlık verilerek ele alınmıştır. Üçüncü bölümde, Türkiye imalat sanayini DİE genel sanayi ve işyeri sayımı verileri derlenerek 1970 ve 1994 yılları arasında ele alınmıştır. Bu verilerle küçük sanayinin işyeri, istihdam, katma değer ve dış ticaret yönünden yıllar itibariyle gösterdiği gelişme incelenmiştir. Ayrıca 1994 yılı verilerine göre küçük sanayinin hangi alt sektörlerde ve bölgelerde daha yoğun üretim gerçekleştirdiği üzerinde durulmuştur. Son bölümde ülkemizde küçük sanayinin gelişmesini engelleyen, zayıf yönlerini oluşturan sorunları ele alınmıştır. Mevcut bankacılık sisteminde fon sağlayamaması nedeniyle küçük ve orta ölçekli sanayi ile ilgili kuruluşların teşvik ve yeni finansman yöntemlerine yer verilmiştir. Küçük sanayinin kendi bünyesinde kaynaklanan pazarlama, yönetim, personel, üretim ve teknoloji, tedarik ve yasal sorunları üzerinde durulmuştur. Zira bu sorunların tespiti çözümü için ilgili kuruluşları harekete geçirecektir. Kısacası bu çalışma Türkiye'de küçük ve orta ölçekli sanayinin, sanayileşme sürecinde uzun yıllar ayakta kalma başarısını göstermektedir.