Özel gereksinimli ve tipik gelişen çocuğa sahip ebeveynlerin çocukları ile etkileşimlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi

Abstract

Çocuk gelişimi üzerine yapılan çalışmalar, çocukların gelişiminde ebeveynlerin etkileşim davranışlarının önemli etkilerinin olduğunu ortaya koymuştur. Ebeveynlerin etkileşim davranışlarının erken dönemde çocukların bilişsel, sosyal-duygusal ve dil-iletişim gibi gelişim alanlarını desteklemektedir. Ebeveynlerinin olumlu etkileşim davranışlarının özellikle özel gereksinimli çocukların gelişiminde daha fazla etkili olduğu bilinmektedir. Yapılan araştırmalar özel gereksinimli ve tipik gelişen çocukların ebeveynlerinin etkileşim davranışları arasında farklılıklar olduğunu tespit etmektedir. Dolayısıyla bu farklılıkların nedenini anlamak, ebeveynlerin çocukları ile etkileşimlerinin niteliğini arttırmak ve özel gereksinimli çocukların gelişimlerini desteklemek amacıyla ebeveynlerin hem özel gereksinimli hem de tipik gelişen çocukları ile etkileşimlerinin incelenmesi önem arz etmektedir. Bu araştırmada özel gereksinimli ve tipik gelişen çocuğa sahip ebeveynlerin çocukları ile etkileşimlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Tarama modeli ile desenlenmiş çalışmanın katılımcı grubunu erken çocukluk döneminde (0-8 yaş) 20 özel gereksinimli çocuk (down sendromu, zihin yetersizliği, OSB), tipik gelişen kardeşleri ve ebeveynleri oluşturmaktadır. Veriler ebeveynlerin çocuklarıyla 10-15 dakikalık serbest oyun bağlamında etkileşim videoları alınarak toplanmıştır. Etkileşim videoları Ebeveyn Davranışını Değerlendirme Ölçeği-Türkçe Versiyonu (EDDÖ-TV) ve Çocuk Davranışını Değerlendirme Ölçeği-Türkçe Versiyonu (ÇDDÖ-TV) ölçekleri ile değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler sonucunda elde edilen bulgular Mann-Whitney U testi ile analiz edilmiştir. Araştırma bulguları ebeveynlerin özel gereksinimli ve tipik gelişen çocukları ile etkileşimlerinde farklılıklar ve benzerlikler olduğunu ortaya koymuştur. Ebeveynlerin özel gereksinimli çocukları ile etkileşimlerinde tipik gelişen çocuklarına göre daha düşük düzeyde duyarlı-yanıtlayıcı oldukları, duygusal ifade edici olma ve başarı odaklı-yönlendirici olma etkileşim davranışlarında ise çocukları arasında anlamlı farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Kardeşlerin etkileşim davranış bulgularında, özel gereksinimli ve tipik gelişen kardeşlerin ebeveynleri ile etkileşimlerinde anlamlı farklılıklar olduğu ortaya konmuştur. Tipik gelişen kardeşler ebeveynleri ile etkileşimlerinde özel gereksinimli kardeşlerine göre daha yüksek düzeyde dikkat etkileşim davranışı ve daha yüksek düzeyde başlatma davranışı sergilemişlerdir.

Studies about child development have revealed that the interaction behaviours of parents have essential effects on the development of children. Parents' interaction behaviours support children's developmental areas, such as cognitive, social-emotional, and language-communication, in the early period. It is known that the positive interaction behaviours of their parents are more effective in the development of children with special needs. Studies have found that there are differences between the interaction behaviours of parents of children with special needs and parents of typically developed children. Therefore, it is crucial to examine the interactions parents to their children with special needs and their typically developed children to understand the reason for these differences, to increase the quality of parents' interactions with their children, and to support the development of children with special needs. In this study, it was aimed to examine the interactions of parents, who have both children with special needs and typically developing children, with their children. This study was conducted with a survey model. The participant group of the study consists of 20 children with special needs (down syndrome, intellectual disability, ASD), their typically developing siblings, and parents of children in early childhood (0-8 years old). The data were collected by videos of parents interacting with their children in the context of 10-15 minutes of free play. Interaction videos were evaluated with the Maternal Behavior Rating Scale-Turkish Version (EDDO-TV) and the Child Behavior Rating Scale-Turkish Version (CDDO-TV) scales. The findings were analysed with the Mann-Whitney U test. Research findings revealed differences and similarities in the interactions between parents of children with special needs and parents of typically developing children. It has been observed that parents are less sensitive-responsive in their interactions with their children with special needs than their typically developing children. It was determined that there was no significant difference between their children in interaction behaviours of being emotionally expressive and success-oriented-directing. It has been revealed that there are significant differences in the interactions of special needs and typically developing siblings with their parents. Typically developing siblings exhibited higher levels of attention interaction behavior and initiation behavior than siblings with special needs in their interactions with their parents.