Türkistan ceditçilerinin dinî düşüncesi

Abstract

19. yüzyılın sonlarında Türkistan toprakları Çarlık Rusyası tarafından işgal edilmiş ve bu işgal neticesince İdil-Ural ve Türkistan topraklarında yaşayan Türk kökenli halklar bu işgale karşı çıkarak tekrar bağımsızlıklarına kavuşmanın yollarını aramışlardır. Bu çabaların neticelerinden biri de ceditçilik hareketidir. Ceditçilik hareketi toplumu başta eğitim olmak üzere sosyal, kültürel, dinî ve siyasî alanlarda ıslah etmeyi savunmaktadır. Ceditçilik hareketinin en önemli basamaklarından biri eğitime getirdikleri reformlardır. Türkistan’da verilen geleneksel eğitim, mektep ve medreselerdeki İslamî eğitimle sınırlı olmuştur. Ancak Ceditçiler çağın gereklerini karşılayan ve farklı ilim dallarının da öğretildiği bir eğitimin hayalini kurmuşlar ve bu uğurda mücadele etmişlerdir. Bu kapsamda yeni okullar açılmış, kitaplar yazılmış ve burada modern bir eğitim biçimi benimsenmiştir. Bu yönüyle halkın bilinçlenmesi ve İslamî eğitiminin daha nitelikli bir şekilde almasını hedefleyen ceditçilik hareketi çeşitli fikir adamlarınca benimsenmiş ve Türkistan halkının düşünce hayatına yön vermiştir. Bu çalışma Türkistan Ceditçilerinin Dinî Düşüncesini konu edinmektedir. Türkistan ceditçileri siyasî, iktisadî, ictimaî birçok konu gibi dinî konularda da fikir üretmişlerdir. Bu çalışmada ceditçilik düşüncesi, ortaya çıkışı, kökenleri, siyasî ve dinî yönü başta olmak üzere çeşitli açılardan incelenmiş; Abdurrauf Fıtrat, Mahmudhoca Behbudi, Münevver Kari gibi önemli ceditçilerin fikir yapıları analiz edilmiştir.

At the end of the 19th century, Turkestan lands were occupied by Tsarist Russia, and as a result of this occupation, the peoples of Turkish origin living in the Idil-Ural and Turkestan lands opposed this occupation and sought ways to regain their independence. One of the results of these efforts is the jadidism movement. Jadidism movement advocates reforming society in social, cultural, religious and political fields, especially in education. One of the most important steps of the Jadidism movement is the reforms they brought to education. The traditional education given in Turkestan has been limited to the Islamic education in schools and madrasas. However, this Jadidists dreamed of an education that met the age and taught diferent branches of science, and they struggled for this cause. In this context, new schools were opened, books were written and a modern from of education was adopted here. In this respect, the Jadidism movement, which aims to raise awareness of the people and to receive Islamic education in a more qualified way, has been adopted by various intellectuals and has given direction to the intellectual life of the people of Turkestan. This study deals wiht the Religious Thought of the Turkestan Jadidists. Turkestan jadidists also produced ideas on religious issues such as political, economic and social issues. In this study, the idea of jadisizm, its emergence, origins, political and religious aspects were examined from various perspectives; The intellectual structures of important jadidists such as Abdurrauf Fıtrat, Mahmudhoca Behbudi, Münevver Kari were analyzed.