Osmanlı Devleti döneminde Kıbrıs’ta kurulan vakıflar (1570-1826)

Abstract

Çalışmada Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs’ı fethiyle başlayıp Evkaf Nezareti’nin kuruluşuna (1570-1826) kadar olan sürede adada kurulan vakıflar incelenmiştir. Söz konusu dönemde adada mevcut olan 235’i Müslüman, 32’si gayrimüslimlere ait olmak üzere toplam 267 vakıf; kuruluşu, işleyişi ve hizmet alanları bakımından incelenmiştir. Kıbrıs vakıflarından gerek hayrât gerekse de akarât bakımından zengin vakıflar padişah II. Selim ve diğer saray mensupları gibi önemli devlet adamları tarafından kurulmuştur. İlerleyen zamanlarda reâyâ tarafından da vakıfların kurulduğu görülse de bunlar askerî gruba göre daha mütevazı vakıflar olmuştur. Vâkıflar hayrâtların ayakta kalması için toplamda 3863 kalem menkul ve gayrimenkul mülk vakfetmişlerdir. Kurulan bu vakıflarla meydana getirilen kurumlar adanın kalkınması ve İslamî kimlik kazanmasında önemli rol oynamıştır. Özellikle adanın fethi sonrasında devlet adamları tarafından kurulan vakıflarla şehirlerin imarı yanında ibadethane, medrese, hamam, han, çeşme, suyolları vb. hayratlar inşa edilmiştir. Vakıf kurucuları tesis ettikleri vakıflar aracılığıyla asırlarca Kıbrıs’ta din, eğitim, tasavvuf, beledî hizmetler, sosyal yardım, barınma gibi alanlarda hizmet etmişlerdir. Vakıflar, farklı alanlarda hizmet vermenin yanında pek çok kişiyi de istihdam ederek onların geçimlerini sağlamıştır. Kıbrıs ile ilgili vakfiye, Kıbrıs Şerʻiyye Sicilleri ve diğer arşiv kaynaklarını merkeze alarak yapılan bu çalışma sonucunda vakıfların Kıbrıs toplumunun dinî ve sosyo-kültürel hayatında oynadığı rol ortaya konulmuştur.

This study examines the foundations established on the Cyprus Island from the Ottoman Empire's conquest to the establishment of the Ministry of Foundations (1570-1826). During this period, a total of 267 foundations were examined in terms of their establishment, operation, and service areas, including 235 Muslim and 32 non-Muslim foundations on the island. The rich foundations in terms of both al-Hayrāt (charity) and al-Akarāt (real estate) among the Cyprus foundations were established by important state officials such as Sultan Selim II and other palace members. Although it was observed that foundations were also established by the Reāyā (Subjects) over time, they were relatively modest foundations compared to the military group. The foundations have endowed a total of 3,863 movable and immovable properties to ensure the survival of charitable institutions. The institutions formed by these foundations have played an important role in the island's development and acquisition of Islamic identity. Especially after the conquest of the island, with the foundations established by state officials, places of worship, madrasahs, baths, Inns, fountains, aqueducts, and other charitable institutions were built alongside the urban development. Through the foundations they established, the founders served in various fields such as religious, educational, mystic, municipal, social assistance, and housing for centuries in Cyprus. In addition to providing services in different areas, foundations have also employed many people and provided their livelihoods. Through this study, which focuses on the foundation charters related to Cyprus and other archival sources, the role that foundations played in the religious and socio-cultural life of the Cypriot community has been revealed.