Merkez bankası dijital parası: Dünyadaki gelişmeler ve Türkiye için model önerisi

Abstract

Para; takas aracı olma, hesap birimi olma ve servet biriktirme gibi sahip olduğu özelliklerden dolayı insanlık tarihini derinden etkilemiş ve ekonomik hayatı düzenleyen temel faktörlerden birisi olmuştur. Yeni dünya düzeninde, teknolojik gelişmelerinde hız kazanmasıyla birlikte paranın formunda değişiklikler meydana gelmiştir. İlk olarak takas sisteminin ortaya çıkması ve daha sonrasında mal para sistemine geçilmesiyle başlayan süreç günümüzde dijital paraların ortaya çıkmasına kadar gelmiştir. Dijital paralar ilk olarak özel sektör tarafından üretilmiş ve kullanıcılar tarafından büyük ilgi duyulmuştur. Özel sektör tarafından üretilen dijital paralarla birlikte merkezi otoritenin kontrolü ve denetiminden yoksun yeni bir düzen kurulmaya çalışılmaktadır. Aynı zamanda bu durum merkezi otoritelerinin gücünü elinden alabilecek riskler ortaya çıkarmaktadır. İşte bu riskler neticesinde dünyada para otoriteleri tarafından dijital paralar araştırılmaya başlanmıştır. Şu anda bazı ülkelerin para otoriteleri kendi dijital parasını çıkarmışken bazı ülkelerin para otoriteleri ise araştırmalar yapmaktadır. Bu çalışmada öncelikle takas ekonomisinden başlayarak dijital paraya kadar paranın evrim süreci, özel sektör tarafından üretilen ilk dijital para olan Bitcoin ve diğer altcoinler, Blok zincir teknolojisi inceledikten sonra dünyada para otoriteleri tarafından araştırılan, tartışılan ve gündeme getirilen CBDC’nin kavramsal yapısı ve tasarımsal özellikleri açıklanmıştır. CBDC’nin iktisadi sisteme olası etkileri incelenmesinin yanı sıra diğer ülkelerin çıkarmış olduğu CBDC modelleri incelenmiş ve Türkiye’nin toplumsal ve ekonomi yapısına uygun bir dijital paramodel önerisi sunulmuştur. CBDC’nin yeni bir kavram olması, bu konuda literatürde çok fazla çalışma olmaması, dünyada uygulamaya geçen ve pilot uygulama aşamasında olan ülkelerin modellerinin incelenmesi ve bu inceleme neticesinde Türkiye için örnek bir model önermesi bu çalışmayı dikkat çekici kılmaktadır.

Money; due to its characteristics as a medium of commerce, a unit of account, and an accumulation of wealth, it has had a profound impact on the history of humanity and has become one of the most important factors regulating economic life. With the acceleration of technological advancements in the new world order, monetary changes have occurred. Today, the process that began with the emergence of the barter system and continued with the transition to the commodity money system has reached its conclusion with the emergence of digital currencies. The private sector was the first to produce digital currencies, which piqued the interest of consumers. Attempts are being made to establish a new order without the control and supervision of the central authority using private sector-produced digital currencies. Moreover, this situation creates dangers that threaten the power of central authorities. As a consequence of these risks, global monetary authorities have begun to investigate digital currencies. Currently, the monetary authorities of some nations have issued their own digital currency, while others are undertaking research. In this study, the evolution of money from the barter economy to digital money, the first digital money produced by the private sector, Bitcoin and other altcoins, and then, after examining Blockchain technology, the conceptual structure and design characteristics of CBDC, which is being researched, discussed, and brought to the attention of the world's monetary authorities, are described. In addition to investigating the potential effects of CBDC on the economic system, a proposal for a digital currency model suited to Turkey's social and economic structure was presented. The fact that CBDC is a new concept, that there are few studies on this subject in the literature, the models of countries that have been put into practice around the world and are in the pilot implementation phase, and the proposal of an exemplary model for Turkey as a result of this examination make this study significant.