Hz. Ömer dönemi vali azilleri

Abstract

Devlet teşkilatının önemli parçalarından biri de valilerdir. Devletin başarısında büyük katkıları olan bu idarecilerin tayini ve denetlenmesi devlet başkanının siyasal yeteneklerinin bir yansıması olarak görülmelidir. Hz. Ömer, şehirleri İslam’a açmak ve oralarda dinin tohumlarının herhangi bir müdahaleye maruz kalmadan güvenle yeşermesi amacıyla devlet yönetimini önemsemiştir. Bilhassa devlet mekanizmasının ana dişlileri olarak kabul edilebilecek vilayet sisteminin ilkelerini tesis etmiştir. Vilayetlere atadığı valileri özenle seçmiş ve her açıdan temsil olabilecek bireylere bu yetkiyi vermeyi amaçlamıştır. Yaptığı atamaların ardından görevinin sona erdiğini düşünmemiş, aynı dikkati onları denetlemek hususunda da göstermiştir. Gerçekleştirdiği aziller onun bu dikkatinin bir nişanesi olmuştur. Onun vilayetlerin merkeze bağlılığını, denetimleri ve azilleri ile temin ettiği ayrıca vali azillerini bir politika haline getirdiği söylenebilir. Hz. Ömer’in denetimleri sonucunda valiler geldikleri makamı bireysel hazlarını tatmin için kullanamamış, halifenin ilkelerine ters düşecek en ufak hareketlerinde azledilecekleri bilinciyle daha da titizlikle görevlerini yerine getirmişlerdir. Öyle ki bu dönem İslam ahlak ve adaletinin yöneticiler tarafından pratiğe dökülmesiyle toplumda ayrıcalıklı bir sınıfın oluşmayacağına güzel bir örnektir. Aziller de bunu temine hizmet etmiştir. Öyle ki halk yaşadıkları bölgelerdeki idarecileri, onları rahatça eleştirme, şikâyet etme haklarına sahip olmakla, dolaylı olarak valileri değiştirebilme hakkını bulmuştur. Bu dönemdeki aziller, Hz. Ömer’in valilerini siyaseten yeterli bulmaması, halkın valileri şikâyetleri, başka bir göreve tayin etmek istemesi, valinin emirlerine uymaması, mallarında artış meydana gelmesi, dinen meşru olamayacak bir fiili işlemesi, hakkında hoşlanmadığı bir şey duyması, valinin meşru bir sebepten özür beyan etmesi (istifa) gibi sebepler sonucunda gerçekleşmiştir.

Hz. Umar gave importance to the state administration to open the cities to Islam so that the seeds of the religion would sprout safely without any interference. In particular, he established the principles of the provincial system, which will be accepted as the main gears of the state mechanism. He carefully selected the governors he appointed to the provinces and aimed to give authority to those who could be represented in every respect. He took the same care to supervise the governors, and their dismissal was a mark of his attention. He ensured loyalty to the center with his inspections and dismissals and made dismissals a policy. Governors knowing that they would be dismissed at the slightest action against the principles of the caliph carried out their duties even more meticulously. This period is an excellent example of the fact that there would be no privileged class in society when the rulers put Islamic morality and justice into practice. Dismissals also served this so much that the people could indirectly change the governors by having the right to criticize and complain about the administrators in the regions where they lived. The reasons for the dismissals are as follows; Hz. Omar's lack of political competence, the people's complaints about the governors, his desire to appoint them to another task, his disobedience to the governor's orders, the increase in his possessions, his committing an unlawful act, hearing something he did not like about him, the governor's apology for a legitimate reason (resignation).