İbn Sînâ’da burhanın ilkeleri

Abstract

Burhan, kesin sonuç vermek üzere kesin öncüllerden kurulan bir kıyas türüdür. Burhanın içeriğini oluşturan kesin öncüller, temelde başka bir kıyasın sonucu olmayan, bu anlamda ilke mesabesinde olan öncüllere dayanırlar. Bu çalışmada İbn Sînâ’da burhanın ilkeleri konu edinilmiştir. Bu ilkeler, İbn Sînâ’daki son hali ve ondan sonraki İslam mantık literatüründeki yaygın durumuyla ilksel öncüller (evveliyyât), gözlem verileri (müşâhedât), tecrübî bilgiler (mücerrebât),sezgisel önermeler (hadsiyyât), tevatürle bilinenler (mütevâtirât) ve kıyasıyla birlikte olan öncüller olmak üzere altı kısımdan müteşekkildir. Çalışmada İbn Sînâ’nın burhanın ilkeleri hangi zemin ve bağlamda ortaya koyduğu belirlenmiş, bu ilkelere dair sunduğu bilgileri onun muhtelif eserleri dikkate alınarak bütünlüklü bir şekilde sunulmuş ve ele aldığı temel meseleler vazedilmiştir. Onun, selefi Fârâbî’den istifade ettiği yerler tespit edilip ondan ayrışıp özgünlüğünü ortaya koyduğu hususlar gösterilmiş, bununla birlikte kendisinden sonra öne çıkan mantıkçılar tarafından nasıl yorumlandığı da incelenmiştir.

Demonstration (burhān) is a type of syllogism that is based on certain premises in order to give a certain conclusion. The certain premises that constitute the content of the demonstration are based on premises that are not the result of any other syllogism, and in this sense, they are principles. This study focuses on the principles of demonstration in Avicenna. These principles, in their final form in Avicenna and in the Islamic logic literature after him, consist of six parts: primitive premises (awwaliyyāt), observational data (mushāhadāt), experiential knowledge (mujarrabāt), intuitive propositions (hadsiyyāt), what is known by tawātur (mutawātirāt), and propositions which contain their own syllogisms. This study determines the grounds and context in which Avicenna presents the principles of demonstration, presents the information he provides on these principles in a holistic manner by taking into account his various works, and presents the basic issues he deals with. It identified the places where he benefited from his predecessor al-Fārābī, showed the points where he differed from him and revealed his originality, and also analyzed how he was interpreted by the logicians who came to prominence after him.