Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış dört tıp metni üzerinde bitki adları incelemesi

Abstract

Oğuz Türkçesinin Eski Anadolu Türkçesi olarak adlandırdığımız döneminde çeşitli sebeplerle Türkçe eser yazmaya olan eğilimin artması sonucu olarak pek çok tıp kitabı kaleme alınmıştır. Bu metinlerin içerdiği bitki adları, Türkçenin zenginliğinin farklı kollarını gösteren önemli birer kaynaktır. Bir dilin zenginliğini belirlemede, farklı alanlardaki kavramlar için kendi kaynağından oluşturduğu adlar büyük yer tutar. Bitki adbilim (fitonimi) de dilin zenginliğini değerlendirmede bir kriterdir. Türkçenin bitki adbilim alanında zenginliğini, Türkçenin o dönemler için de bir bilim dili olduğunu göstermek bu çalışmada amaç edinilmiştir. Anadolu sahasında yazılan Türkçe ilk tıp metinleri olma niteliği taşıyan dört eser, bitki adları açısından zengin olmaları sebebiyle kaynak olarak incelenmiştir. Edviye-i Müfrede, Terceme-i Akrabādīn, Terceme-iKāmilü’s-Sınāᶜa, Tervīḥü’l-Ervāḥ adlı eserler bu çalışma için seçilmiştir. Seçilen eserlerde bitki adları listelenmiş; kökenleri, günümüz Türkçesinde kullanılan adları, bilimsel adları, varsa metinde geçen diğer dillerdeki adları çeşitli kaynaklar taranarak yazılmıştır. Kökenleri belirlendikten sonra Türkçe bitki adları seçilip bunların yapısı incelenmiştir. Bu incelemeden sonra eserde bitki adları verilirken tercih edilen diller sayıca belirlenmiş ve yüzdelik bir oran çıkarılmıştır. Sonuç olarak; Anadolu sahasında yazılmış Türkçenin ilk tıp metinleri olan bu eserlerde Türkçe bitki adı oranı diğer dillerden daha az olsa da bitkiye ait farklı dillerdeki adlar aynı metinde verilirken bitkilerin Türkçe adlarının geçme sıklığının, diğer dillerdeki adlarından bazı yerlerde daha fazla olduğu ve yabancı dillerdeki bitki adlarının sık geçtiği metinlerde de okuyucunun anlaması açısından bitkinin Türkçe adının da verildiği tespit edilmiştir.

During the period referred to as Old Anatolian Turkish, which is a phase of the Oghuz Turkish language, the increased inclination to produce Turkish literary works for various reasons led to the creation of numerous medical books. These text scontain a wealth of plant names, serving as significant sources showcasing the linguistic richness of Turkish across various branches. In assessing the richness of a language, considerable importance is placed upon the terminology coined within the language itself to denote concepts from different fields. Phytonymy, the nomenclature of plants, constitutes one such criterion for evaluating linguistic wealth. This study aims to demonstrate the abundance of Turkish in the field of phytonymy and to establish that Turkish served as a scientific language during the aforementioned historical periods. Four works, namely "Edviye-i Müfrede," "Terceme-i Akrabādīn," "Terceme-i Kāmilü’s-Sınāᶜa," and "Tervīḥü’l-Ervāḥ," which hold the distinction of being the earlies tmedical texts written in Turkish within the Anatolian region, have been examined as valuable sources due to their richness in plant names. The selected works present lists of plant names, which have been meticulously documented by exploring diverse references, encompassing their etymology, their contemporary Turkish equivalents, their scientific names, and, if available, their names in other languages as mentioned within the texts. Subsequently, Turkish plant names have been scrutinized and analyzed in terms of their structural characteristics after their origins have been established. Following this examination, the languages preferred for naming plants within these works have been determined and quantified through a statistical analysis. Consequently, while the proportion of Turkish plant names in these early medical texts written in the Anatolian region may be relatively smaller compared to other languages, it has been observed that Turkish plant names appear more frequently than their counterparts in certain instances, particularly within texts where foreign plant names are frequently encountered. This inclusion of the Turkish names of plants aims to facilitate the comprehension of the readers.