Yûsuf b. Hilâl es-Safedî’nin “Keşfü’l-Esrâr ve Hetkü’l-Estâr” adlı eserinde Kur’an’ı yorumlama yöntemi

Abstract

Yusuf b. Hilâl es-Safedî hicrî VII. yüzyılda Halep’te yaşamış bir âlimdir. Bu dönem, Mısır, Suriye ve Hicaz’da hüküm süren Memlükler devrine tekâbül etmekte olup naklî ve aklî ilimler sahasında hareketliliğin yaşandığı ve mümtaz ilim adamı ve düşünürlerin yetiştiği bir devir olarak tarih sahnesindeki yerini almıştır. Safedî, söz konusu dönemin meşhur âlimlerinin gölgesinde kalmış bir ilmî şahsiyet olarak, kendisi hakkında kaynaklarda detaylı bir bilgiye rastlanmamaktadır. Müfessirin günümüze ulaşan en önemli eseri Keşfü’l-Esrâr ve Hetkü’l-Estâr’dır. Müellif, tefsirini kaleme alırken Kur’ân’ı Kur’ân ile tefsir etme yaklaşımını öncelediğini, bu konuda önemli ölçüde vahiyle beraber akla yer verdiğini ve taklitten uzak durduğunun altını çizmektedir. Keşfü’l-Esrâr’da fıkıh, hadis ve ahlâk gibi İslâmî ilimlere yer verilmekle birlikte, özellikle Safedî’nin yaşadığı dönem içerisinde Ehl-i Sünnet dışındaki itikâdî akımlara karşı kendi fikrî eleştirilerini gündeme getirmesi itibariyle kelâmî konuların yoğunluğu dikkat çekmektedir. Ayrıca müfessirin, tasavvufa ve ehl-i keşfe olan yakınlığından mülhem Kur’anî çizgide âyetlerin sûfî tevillerine tefsirinde yoğun bir şekilde yer verdiği görülmüştür. Müellifin tefsirinde ulûmu’l-Kur’an sahasında özellikle nesih, müteşâbih ve hurûf-ı mukatta’a kavramlarına dair kendine özgü dikkat çekici yorumları söz konusudur. Safedî’nin İbrânice ve Süryânice bilmesinden dolayı özellikle âlemin yaratılışı ve peygamber kıssaları gibi konularda sık sık Tevrat’tan, bazen de İncil ve Zebur’dan alıntılar yapmıştır. Keşfü’l-Esrâr, müfessirin Kur’an’ı kendi bütünlüğü içerisinde akıl, mantık ve dil verileri çerçevesinde tefsir etmedeki önceliği, rivâyet açısından zengin bir içeriğe sahip olmasını mümkün kılmamıştır. Sonuç olarak bu tefsir tekrarlara düşmeden bazı konularda orijinal tespitleri içeren orta hacimli bir eser özelliğini taşımaktadır

Yusuf B. Hilal es-Safedi is a scholar who lived in Aleppo in the Hijri VII. century. This period corresponds to the period of the Mamluks, who ruled in Egypt, Syria and Hejaz, and took its place in the history scene as a period in which mobility in the field of religious sciences and positive sciences were experienced and eminent scholars and thinkers were raised. Safadi, as a scholar who was overshadowed by the famous scholars of his period, has no detailed information about him in the historical sources. Kashf al-asrar wa hatk al-astar, which is the most important work of the mufassir that has survived to the present day. The author also underlines that he prioritized the approach of interpreting the Qur'an with the Qur'an while writing his tafsir, that he included reason along with revelation to a great extent, and that he avoided imitation. Although Islamic sciences such as fiqh, hadith and morality are included in Kashf al-asrar, the intensity of theological issues draws attention especially in the period when Safadi brought his own intellectual criticisms against theological movements other than the Ahl as-sunnat. In addition, it has been seen that the commentator included the sufi interpretations of the verses in the Qur'anic line inspired by his closeness to sufism and the Ehl-i Keshf. In the interpretation of the author, he has his own remarkable comments on the concepts of naskh, mutashabih and huruf-ı mukattaa in the field of ulûmu'l-Qur'an. Due to Safadi's knowledge of Hebrew and Syriac, he often quoted from the Torah, sometimes from the Bible and Psalms, especially on subjects such as the creation of the world and the stories of the prophets. Kashf al-asrar’s priority in interpreting the Qur'an in its entirety within the framework of reason, logic and language data did not make it possible for it to have a rich content in terms of narration. In conclusion, this tafsir is a medium-volume work that contains original findings on som eissues without falling into repetition.