Türkiye’de olumsuz dışsallıklar yaratan ürünler üzerinde özel tüketim vergilerinin etkilerinin davranışsal iktisat perspektifinde incelenmesi

Abstract

Kamu ekonomisinin en temel konularından biri olumsuz dışsallıklardır. Olumsuz dışsallıklar ekonomik büyüme, kaynak dağılımı ve refah üzerinde negatif etkilere yol açmaktadır. Piyasa temelli mekanizmalar dışsallıkları içselleştirmede yetersiz kalmaktadır. Dolayısıyla olumsuz dışsallıkları ortadan kaldırmak ya da azaltmak için devlet müdahalesi gerekmektedir. Dışsallıkları içselleştirmek amacıyla devletin kullandığı en önemli araç vergidir. Verginin işlevlerini daha etkin hale getirmek için günümüzde vergiler davranışsal iktisat perspektifinden incelenmeye başlanmıştır. Olumsuz dışsallıklar yaratan ürünler arasında alkollü içecekler, tütün ürünleri ile gazlı ve şekerli içecekler gösterilebilir. Bu ürünlere odaklanan vergi özel tüketim vergisidir. Özel tüketim vergisi, olumsuz dışsallıklar yaratan ürünlerin tüketimini sınırlamaya yardımcı olmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de alkollü içecekler, tütün ürünleri ile gazlı ve şekerli içeceklerden alınan özel tüketim vergilerinin olumsuz dışsallıklar üzerindeki etkilerini davranışsal iktisat perspektifinden analiz etmektir. Bireylerin vergiye karşı tutum ve davranışlarını ölçmede kullanılan en yaygın ve etkin araç anket yöntemidir. Bu çalışmada İBBS Düzey 1 Bölgeleri kapsamında, Türkiye’de yaşayan 18 yaş ve üstü2062 kişiye anket uygulanmıştır. Çalışmanın analiz bölümünde faktör analizi ve yapısal eşitlik modelinden faydalanılmıştır. Yapılan analiz sonucunda alkollü içecekler, sigara ile gazlı ve şekerli içeceklerden alınan özel tüketim vergilerinin olumsuz dışsallıklar üzerinde negatif etkileri olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

One of the most fundamental issues of public economy is negative externalities. Negative externalities cause negative effects on economic growth, resource allocation and welfare. Market-based mechanisms fail to internalize externalities. Therefore, state intervention is required to eliminate or reduce negative externalities. The most important tool used by the state to internalize externalities is tax. In order to make the functions of tax more effective, taxes have begun to be examined from the perspective of behavioral economics. Among the products that create negative externalities, alcoholic beverages, tobacco products and carbonated (fizzy) and sugary drinks can be shown. The tax that focuses on these products is the excise tax. The excise tax helps to limit the consumption of products that create negative externalities. The aim of this study is to analyze the effect of excise taxes on alcoholic beverages, tobacco products and carbonated and sugary beverages on negative externalities in Turkey, from a behavioral economics perspective. The most common and effective tool used to measure the attitudes and behaviors of individuals towards taxation is the survey method. In this study, a questionnaire was applied to 2062 people aged 18 and over living in Turkey within the scope of NUTS Level 1 Regions. In the analysis part of the study, factor analysis and structural equation modeling were used. As a result of the analysis, it is concluded that excise taxes on alcoholic beverages, cigarettes and carbonated and sugary beverages have negative effects on negative externalities.