Birinci derece yakınlarını kaybeden çocuklarda yas süreçlerinin saptanması

Abstract

Amaç: Bu çalışmanın amacı, çocukların yaşadıkları birinci derece yakın kaybı sonrasındaki yas süreçlerini saptamak, çocukların ruhsal yönden etkilenme derecelerini ve bu travmaya verecekleri yanıtları etkileyen faktörleri belirlemektir. Gereç ve Yöntemler: Bu çalışmaya Ocak 2002 ve Mart 2004 tarihleri arasında Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları polikliniğine başvuran ve birinci derece yakın kaybı yaşayan 5-18 yaş arasındaki 47 çocuk ve ergen ile bu hastaların yaşayan ebeveyni alındı. Çocuklar ve ebeveynle yapılan intervü ile birlikte çocuk ve ebeveyne ilk başvurularında, 1) 1999 depreminden sonra kullanılmak üzere Prof. Dr. Suna Taneli tarafından Türkçe'ye çevrilen "Çocuklar için travma sonrası stres bozukluğu tepki indeksi" (Frederick C.,1992), ve ortak bir ölçek olması için bu tepki indeksinin ebeveyne göre uyarlanan formu, 2) çocuk (CDI; Kovacs M.,1981) ve erişkin (ZungSDS: Zung W.,1974) depresyon skalaları, 3) STAI (Spielberger CD. Et al.) ve 4) psikososyal anket formları kullanılmıştır. İstatistiksel analizinde SPSS kullanılmıştır. Bulgular ve sonuç: Çalışmamıza katılan 47 çocuktan 24'ü (%51,06) kız, 23'ü (% 48,94) erkekti. Kız/erkek oranı 1,04'dü. Cinsiyet dağılımındaki bu farkın anlamlı düzeyde olmadığı görülmüştür (p>0,05). Çocukların yaş ortalaması 12,8 yaştı (154,5± 40,2 ay). Kızların (n:24) yaş ortalaması 14,1 yaş (169,6± 38,4 ay), erkeklerin yaş ortalaması ise 11,5 yaş (138,8± 36,1 ay) olarak bulundu. Yaşayan ebeveynlerin ortalama yaşları 41,02 ± 9,2 yıl olarak bulundu. Annelerin ortalama yaşı (n:30) 40,8± 6,0 yıl, babaların ortalama yaşı ise (n:3) 35,2± 6,2 yıl olarak saptandı. Ölümlerin 31'i (%66) baba, 6'sı (%13) anne, 9'u (%19) kardeş, 1'i (%2) hem anne hem kardeş ölümleriydi. Ölümlerin 35'ü (%74,5) ani ölüm, 12'si (%25,5) kronik bir hastalık sonucu ölüm olarak değerlendirildi. Ölümün ardından başvuru tarihine kadar geçen süre ise, 23 (%49) çocukta 3 aydan az, 7 (%15) çocukta 3-6 ay arası, 6 (%13) çocukta 6-12 ay arası, 5 (%10) çocukta 12-24 ay arası, 6 (%13) çocukta 2 yıldan fazla olarak belirlendi. Erkeklerin tepki indeksi, depresyon ölçekleri (CDI), süreklilik anksiyetesi (STAI-t), durumluluk anksiyete (STAI-s) testlerinin ortalama puanları ile kızların testlerinin ortalama puanları arasındaki fark anlamlı olmamakla birlikte kızların ortalama puanlarının daha fazla olduğu gözlendi. Her üç grupta da (çocuk.anne baba) kendi içlerinde Tepki indeksleri, Depresyon, STAI-s ve STAI-t anlamlı düzeyde ilişkili bulundu. (p<0.05 veya p<0,01) Çocuğun tepki indeksi ile hastanın yaşı, kaybedilen kişinin ani ölüm şekli, babanın süreklilik anksiyetesi ham puanı ve babanın tepki indeksi puanları anlamlı düzeyde doğru orantılı ilişki gösterirken (p<0,05), hastanın Anlık anksiyete puanın, annenin depresyon puanı ve süreklilik anksiyetesi puanı ile anlamlı düzeyde doğru orantılı ilişki gösterdiği saptandı (p<0,01). Hastanın yaşı ile süreklilik anksiyetesi puanı da anlamlı düzeyde doğru orantılı ilişki gösteriyordu (p<0,05). Daha yaşlı annelerin depresyon ham puanları ve süreklilik anksiyete ölçekleri daha genç olan annelere göre anlamlı düzeyde ters orantılı ilişki saptandı ( p<0,05). Ebeveynin eğitim düzeyi ile çocuğun depresyon puanı (p<0,01), süreklilik ve durumluluk anksiyete puanları anlamlı düzeyde ters orantılı bulunurken çocukların Tepki indeksi ve depresyon ölçek puanlarının kardeş ölümlerinde anlamlı düzeyde olması da anne ve baba ölümlerinden daha fazla bulunduğu (STAl-t anlamlı düzeyde) gözlendi. Çocuk ve ergenlerin tepkilerini ortaya koyma süresi ve şekilleri yetişkinlerden çok farklılık gösterebilmekte, aynı zamanda yaş tepkileri kendi içlerinde yaşa bağlı değişiklikler gösterebilmektedir. Bununla birlikte bu tepkilerde sosyal çevrenin ve özellikle ebeveyn tutumlarnın etkisi büyüktür. Bu nedenle çocukların yakın kayıplarına olan yas tepkilerinin değerlendirilmesinde ebeveynin ruh sağlığı ve psikososyal faktörler de dikkate alınmalıdır.

Object: The object of this study is, to determine the factors that affect the grief process, psychological disturbances and response to the trauma proceeding a loss of a first degree relative of the child.Method: 47 children and adolescents, between 5- 18 years of age, who lost a first degree of relative and their surviving parents enrolled to the study between January 2002- March 2004 following their first admission to the Child and Adolescent outpatient clinic. At their first admission preceeding a psychiatric interview, bereaved children and their surviving parents were applied following these psychosocial tests; 1) post traumatic stress disorder response index (Frederick C., 1992) which was translated (S.T) after 1999 Marmara earthquake and its adult version 2) depression scales for children (COi; Kovacs M., 1981) and for adults (Zung SOS: Zung W., 1974) 3) STAI (Spielberg CD et al.). SPSS was used for statistical analysis. Findings and Results: Of the 47 children and adolescents, 24 (51.06 %) were girls and 23 (48.94%) were boys. The ratio between girls and boys was 1.04. Gender distribution was not statistically significant (p>0.05). Mean age was 12.8 years (min:51, max 212 months). Mean ages for girls and boys were 14.1 and 11.5 years respectively. Mean age for surviving parent was 41.02 years. Mean ages for mothers (n: 30) and fathers (n: 3) were 40.8 and 35.2 years respectively. Of the losses 31 (66%) were father, 6 (13%) were mother, 9 (19%) weresibling, 1 (2%) was both mother and sibling loss. Of the deaths, 35 (74.5%) were sudden death, 12 (25.5%) were consequence of a chronic illness. The duration between loss and admission date was less than 3 months in 23 (49%) children, 3- 6 months in 7 (15%) children, 6- 12 months in 6 (13%) children, 12- 24 months in 5 (10%) children and more than 2 years in 6 (13%) children.There was no statistically significant difference between the mean scores of the Response Index, Depression, STAl-t and STAl-s scales for each gender. However mean scores for girls were higher. In that three groups (child, mother and father) Response Indexes, Depression, STAl-s and STAH scores were significantly remarkable within each group. (p<0.05 or p>0.001)The relation between response index and patient' s age, the way the sudden death occurred, scores of father's continues anxiety and scores of response index were correlated (p< 0.05). The scores of patient's present anxiety were correlated with mother's depression scores and continuous anxiety scores. (p<0.01) The age of the patient and the STAl-t score was significantly correlated. There was a significant inverse correlation between older mother and younger mother depression scores and continues anxiety scores. Father's age and response index, present and general anxiety scores were significantly higher. (p<0.05) Educational level of the parent and the scores of the COi (p<0.01), STA-t and STAies were significantly correlated. The scores of the Response Index and the depression scale were higher in sibling loss compared to parent loss irrespective of statistical significance, whereas STAl-t scores were statistically higher. Parent's psychological situation and psychosocial factors should be taken in to account assessing child's reaction to a relative loss.