Fahreddin Râzî'nin mâturîdîlerle olan tartışmaları ve eleştirisi

Abstract

“Fahreddin Râzî’nin Mâturîdîlerle Olan Tartışmaları ve Eleştirisi” adlı bu çalışma, VI./XII. yüzyıl Eş‘arî kelâm alimlerinden olan Fahreddin Râzî (v. 606/1209)’nin Mâverâünnehir bölgesindeki Mâturîdî alimleriyle yaptığı kelâmî tartışmaları incelemektedir. Fahreddin Râzî’nin bu tartışmaları ele aldığı “Münâzarât” adlı eseri, Mâturîdî ve Eş‘arî kelâmcıları arasında fiilen gerçekleşen tartışmaların nakledildiği ender eserlerden biridir. Bu çalışmada taraflar arasında gerçekleşen kelâmî tartışmalar beş ana başlık altında incelenmiştir. Bu ana başlıklar bekâ, Allah’ın kelâmının işitilebilirliği, tekvîn sıfatı, teklîfu mâ lâ yutâk ve rü’yetullahta varlık delili konularından oluşmaktadır. Her bir tartışmada ilk önce tartışmanın akışı aktarılmıştır. Daha sonra o konuda mezheplerin genel görüşleri incelenmiştir. Ardından Fahreddin Râzî’nin konu hakkındaki görüşleri diğer eserleriyle karşılaştırılmak suretiyle ayrıntılı bir şekilde aktarılmıştır. En son olarak da Mâturîdîler’in mesele hakkındaki konumları tespit edilmeye çalışılmış ve Fahreddin Râzî’nin eleştirilerinin doğruluğu araştırılmıştır. Çalışmada, işlenen konularla ilgili Türkçe, İngilizce, Arapça ve Farsça eserlere ulaşılmaya ve onlardan faydalanılmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak, bu çalışma, İslam düşünce tarihindeki önemli bir ismin kendi türü içerisinde kayda değer bir öneme sahip olan bir eserini incelemiş olması ve eleştiriye tabi tutması bakımından önemlidir.

This work named “Fakhr al-Din al-Razi’s Controversies with Maturidites and Its Critique” studies one of the Ash‘arite scholars of VI./XII. century, Fakhr al-Din al-Razi (v. 606/1209)’s theological controversies with Maturidite scholars in Transoxania. Fakhr al-Din al-Razi’s “Munazarat” in which he deals with these controversies is one of the rare texts relating controversies that actually occured between Maturidite and Ash‘arite theologians. In this work, theological controversies between the sides were analysed under five main titles. These titles consist of the subjects of endurance, hearing of God’s speech, attribute of takwin, imposing unattainable duties and the argument of existence in the vision of God. For each one of the controversies, firstly the process of the controversy was quoted. Then, general opinions of the theological sects concerning the issue were analysed. Following this, Fakhr al-Din al-Razi’s views on the matter were elaborated by comparison with the author’s other works. Finally, it is tried to determine Maturidites attitude to the issue and questioned the validity of Fakhr al-Din al-Razi’s critics. In the work, it is tried to profit from Turkish, English, Arabic and Persian sources regarding above mentioned topics. Consequently, the work is valuable, because of investigating a work that has a noteworthy importance in Islamic theological literature, and written by a remarkable Muslim scholar in Islamic thought with different dimensions.