Erken dönem Osmanlı kentlerinden Bursa ve Üsküp'ün kentsel ve mimari gelişiminin 14. yüzyıldan günümüze karşılaştırmalı olarak incelenmesi

Abstract

Kentler, tanık oldukları tarihsel dönemlerin ve toplumların sosyal ve kültürel özelliklerini yansıtırlar. Bir yaşayış tarifledikleri gibi ev sahipliği yaptıkları toplumlardan da etkilenirler. Birbirine eş tarihsel dönemlerde aynı toplumlara ev sahipliği yapmış farklı coğrafyalar üzerinde kurulu kentler ortak mimari öğeler, karakterler ve dokular geliştirmişlerdir. Bursa ve Üsküp kentleri de Osmanlı'nın kuruluşuna tanıklık etmeleri ve 6 yüzyıl boyunca Osmanlı egemenliği altında kalmış olmaları sebebiyle benzer mimari özellikler göstermektedir. Bu bağlamda tarihsel süreç içerisinde kültürel ve geleneksel yaşam biçimi anlamında manevi bir köprü kurmuş Bursa ve Üsküp şehirleri tez kapsamında ele alınmış, bu şehirlerin kentsel ve mimari perspektifte ilişkisinin kurulması amaçlanmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde Bursa ve Üsküp arasındaki bağlantıya vurgu yapan şiirler, görüşler ve etkinlikler ortaya konulmuş; Üsküp ve Bursa kenti/mimarisi ile ilişkili bazı kaynaklara değinilmiştir. Çalışmanın bütünü üç farklı tarihsel dönemden oluşmaktadır. Üzerinde durulan ilk dönem Bursa ve Üsküp'ün Osmanlı kent anlayışına bağlı olarak kentsel dokularını şekillendirdikleri Erken Osmanlı Dönemi'dir. Bu dönem içerisinde erken Osmanlı kentini oluşturan öğeler belirlenmiş, Bursa'daki kentsel gelişimin Üsküp üzerine etkileri haritalar ve görseller üzerinden ortaya konulmuştur. Bu zaman aralığını Osmanlı'da atılan yenilik adımlarına paralel olarak kentlerde köklü değişikliklere sebep olan Tanzimat Dönemi takip etmiştir. Tanzimat ile birlikte modernleşme hareketine de bağlı olarak Anadolu ve Rumeli şehirlerinde benzer değişimler gözlenmiştir. Osmanlı bütünündeki değişimin Bursa ve Üsküp özelinde nasıl gerçekleştiği tezin bu bölümünde belirtilmiştir. Son olarak da Bursa ve Üsküp'te Osmanlı egemenliğinin son bulduğu, kentsel ve mimari gelişimde birçok parametrenin devreye girdiği, iki şehrin birbirinden farklı bir yapılanmaya girdiği 20. Yüzyıl başlarından günümüze kadar olan süreç kent planlama deneyimleri ışığında irdelenmiştir. Çalışmanın bu bölümü iki kentin günümüzdeki durumuna referans verecek şekilde durum tespiti niteliği taşımaktadır. İki kentin tarihsel kronoloji içerisinde karşılaştırılmasına dayanan bu tez, iki şehir arasındaki kentsel ve mimari ilişkileri tablolar, haritalar ve eski fotoğraflar üzerinden tanımlamaktadır.

Cities reflect the social and cultural characteristics of the witnessed historical period and societies. Cities not only describe a lifestyle but also are influenced by the societies that they hosted. The cities built on different geographies, which hosted the same societies in the same historical periods, have developed common architectural elements, characters and patterns. The cities of Bursa and Skopje have similar architectural characteristics due to witnessing the establishment of the Ottoman Empire and being under Ottoman rule for 6 centuries. In this regard, Bursa and Skopje cities that esteblished connections in terms of cultural and traditional lifestyle in the historical process were handled in the scope of the thesis and it was aimed to establish relations between these cities in architectural and urban perspective. In the introduction part of the thesis poems, opinions and activities emphasizing the connection between Bursa and Skopje were put forward and some sources related to Skopje or Bursa city or architecture mentioned. The whole of the study consists of three different historical periods. The first period under consideration is the Early Ottoman Period when Bursa and Skopje shaped the urban fabric depending on the approach of the Ottoman city. In this chapter, the elements that compose the early Ottoman city were identified and the effects of urban development in Bursa on Skopje were revealed through maps and visuals. This period of time was followed by the Tanzimat period, which caused radical changes in the cities in parallel with modernization movements in the Ottoman Empire. Similar changes were observed in Anatolian and Rumelia cities due to the modernization movement in the Tanzimat Era. It was mentioned in this section of thesis how the general change in the whole of the Ottoman Empire took place in Bursa and Skopje. Finally, the process from the early 20th century to the present day that the Ottoman sovereignty ended in Bursa and Skopje, a number of parametrises emerged in urban and architectural development and two cities had different urban structure from each other, were examined in light of urban planning experiences. In this part of the study the situation of two cities was determined that will refer to the current situation. This thesis, based on a comparison of the two cities in historical chronology, describes the architectural and urban relations between the two cities through tables, maps, old photographs.