Muhibbi Divanı'nın dini ve tasavvufi açıdan tahlili (1-250) no'lu gazelleri)

Abstract

Güzel sanatların alt dallarından biri olan Edebiyat, Tarih ilminin bulgularından yararlanır. Tarihin yansımaları edebî eserlerde görülür. Edebî eser yazıldığı dönemden kayıtsız olmadığından Edebiyat ve Tarih ayrılmaz bir bütün olarak değerlendirilebilir. Edebiyat tarihi incelemeleri metin incelemelerine dayanır. Her metin, sanatçının iç âleminin yansımasıdır. Sanatçının ruh ve his dünyasını kavramadan onu edebiyat tarihi içinde incelemek mümkün değildir. Bundan dolayıdır ki, insan boyutlu metin incelemeleri çok farklı şekillerde tezâhür eder ve titiz bir çalışmayı gerektirir. Kâinatın yaratılışının başlangıcı Allah’ın “Kün” yani “ol” emridir. Dolayısıyla ilk yaratılan sözdür diyebiliriz. Zira Kur’an-ı Kerim de söz üzerine kurulmuştur. Kuran-ı Kerim’in muhatabı ise yaratılanların en üstün olanı insandır. Bu muhatab, sözü varlığıyla, yaşantısıyla, tecrübeleriyle yoğurarak, ilâhî, beşeri kaynaktan beslenerek ortaya edebiyat denen bir süreci çıkarmıştır. Bu öyle bir süreçtir ki zaman ve mekân içinde değişip gelişen, geçmişten geleceğe uzanan bir yolu takip etmiştir. Tarih aynasından yansıyan Türk edebiyatına baktığımızda bu edebiyatın da türlü merhaleler geçirmiş olduğunu görürüz. Hiç kuşkusuz ki, Türk edebiyatı tarihinde en müstesna yerlerden birinin sahibi Divân Edebiyatı’dır. Zira bu edebiyat altı asırlık bir çınarın meyvesidir. Semeresi ise adını ebedîleştirmiş şâirleri ve eserleridir. Divân edebiyatı metinleri birer buzdağı gibidir. Muhakkak ki, görmediğimiz kısmı, gördüğümüz kısımlarından daha büyüktür. Derunî bir muhtevaya sahip olan söz konusu eserleri bir nebze olsun anlayabilmek, bu eserlerin müelliflerinin his ve hayal âlemine dalabilmek ve yapılan tahlil çalışmaları için bir kazı çalışması teşbihi uygun düşer. Ağza çalınan bir parmak bal ya da gül bahçesinin içinde koklanan bir gül diyebileceğimiz bir beyit, araştırmacıyı birden fazla kovanda en tatlı bala ve gül bahçesindeki en güzel kokulu gülü koklamaya sevk eder. Okuyana ve üzerinde çalışmalar yapana bu duyguları yaşatan, tarih yapmış ve tarihe adı “Muhteşem” olarak geçmiş, âleme padişah ama âlemlerin Sahibi’ne kul olmuş, kul sultan Muhibbî ile şahikalara doğru yol aldık. Muhibbî’nin çok sayıda gazelinden iki yüz elli tanesini dinî ve tasavvufî açıdan analitik olarak tahlil etmeye çalıştık. Çalışmamız, dinî tahlilin yapıldığı birinci bölüm, tasavvufî tahlilin yapıldığı ikinci bölüm olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında ise şâir hakkında bilgi verilmiştir. Şâirin kullandığı dinî, tasavvufî ıstılahlar tespit edilmiş ve bölümler çeşitli başlıklar altında tahlil edilmiştir. Muhibbî’nin beyitler üzerindeki hakimiyetini göstermek amacıyla birçok beyit örnek olarak yazılmıştır. Çalışmanın sonunda dinî ve tasavvufî açıdan incelenen gazeller, genel bir değerlendirmeye tâbî tutulmuştur.

Literature, which is the under branch of Fine Arts, benefits the findings of History. The reflections of History are seen in Literary products. Because of the fact that literary products are not seperated from the terms they are written, literature and history can be evaluated as inserable compounds. “The articles of the History of Literatüre” depend on “Text Analysis”. Every text is the reflection of Artist’s own spiritual world. Without understanding the intimate soul and belief world of the “artist” in “The History of Literature”. Hence, Text analysis related to the “humankind” are exposed to very different styles anda re required to delicacy. The very first reason of the world is “Kün” namely “Ol” order of Allah. In other terms it is accepted as the very first-created word. The Koran is also established on the “same word” and is addressed to the Humankind who is the most unique created one. That adressed, evaluating “ The word” by it´s presence, life and experiences, enriching from the divine and human source revealed the travel of “The Literature”. That travel has follwed a route which has been improved in time and place and has come from the “Past to the future.” When looked through Turkish Literature reflecting from the mirror of History, it has spent various steps. Without anyserpicion Divân Literature has a very precious role in the History of Turkish Literature. Because there has been Divân Literature for bages. It’s eternal Poets and pieces are very precious and rare gifts forus. The texts of Divân Literature seem an iceberg, having more certain number of unknown parts than known parts for unders tanding very little part of those pieces having very much intellectual content, entering the intimate soul and belief world of those artists, we need to make very careful Works which can be resembled to “archelogical works.” By getting a very small amount of honey from honeyhive or smelling a rose from rose garden guide the researcher to examine sweeter honey from other honey hives and to find the rose which has the most beautiful smell in the rose garden. We reach to the peak point of enjoyment with Muhibbî, known as “Magnificent in the history, the prophit of the world but the slaver of the “God”, by having research in his pieces. It has been tried to research. 250 Lyric poems of Muhibbî analatically inreligiousand mystical senses taken from his various Lyric poems. The Detailed information about the Poet (Muhibbî) is given in enterance. Our thesis consists of 2 parts. First part is religious analysis, second part is mystical analysis. The religious and mystical “terms” used by the Poet (Muhibbî) are stated below the title “various parts” The great amont of verses are written for showing sarple of Muhibbî. His sufficiency in Lyric poems at the end of the thesis.