İktiadi psikoloji: Teori ve ihracatçı müteşebbis karar profili üzerinde bir uygulama

Abstract

Geleneksel iktisat teorisi bir “iktisadi insan” varsayımı yapmıştır. Üstelik bu insanın karar vermek için gerekli tüm bilgilere ulaştığı, iyi düzenlenmiş ve sabit bir tercih sistemine sahip olduğu, hareketlerin alternatif yönü konusunda çok iyi bir hesaplayıcı olduğu varsayılmıştır. Bunlar ona faydasını maksimuma ulaştırmasını sağlayacaktır. Geleneksel iktisadın bu insan modeline yönelik eleştirilerin bir sonucu olarak ortaya çıkan iktisadi psikoloji karar vericilerin iktisadi davranışlarını incelemektedir. İktisadi davranışların açıklanması ise özellikle bilişsel ve sosyal psikolojiden gelen psikolojik değişkenlerin iktisat modelleriyle entegrasyonu ile mümkündür. Bu çalışmanın amacı da iktisadi davranışların açıklamasında psikolojinin katkısını ortaya koymaktır. Bu amaçla çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ilk olarak iktisadi psikolojinin temel kavramı olan “davranış” üzerinde durularak davranışın temel dinamikleri olan kişilik, motivasyon ve öğrenme kavramları irdelenmiştir. İktisadi psikolojinin kavramsal ve tarihsel gelişimi, iktisadi psikolojiyi açıklayan temel modeller ele alındıktan sonra mikropsikoloji başlığa altında tüketici ve firma davranışı ve makropsikoloji başlığı altında ise tasarruf, işsizlik ve enflasyon psikolojisi incelenmiştir. İkinci bölümde girişimcilik konusu iktisadi psikoloji açıdan ele alınmıştır. İlk olarak girişimcilik ile ilgili kavramsal açıklamalar yapıldıktan sonra iktisat literatüründe girişimci kavramının tarihsel gelişimi ve girişimcilik alanında psikolojinin yaptığı katkılar incelenmiştir. Bu bölümde son olarak girişimcilerin temel kişilik karakteristikleri olan başarı güdüsü, risk alma, kontrol odağı ve belirsizliğe tolerans şeklindeki özellikler ve girişimcinin tecrübesi, eğitimi, yaşı, cinsiyeti ve doğum sırası gibi faktörler hem teorik hem de ampirik literatür açısından ortaya konmuştur. Üçüncü ve son bölümde ise girişimci karar verme sürecinde etkili olan başarı güdüsü, belirsizliğe tolerans, kontrol odağı ve risk alma şeklindeki kişilik özellikleri Bursa örnekleminde ihracatçı girişimciler üzerinde ampirik olarak test edilmiştir.

The theory of conventional economics made the assumption of an “economic man”. Furthermore it was assumed that this man reaches all information that is required to make a decision and that she/he has a fixed preference system, that this man is a good calculator concerning the alternative direction of acts/movements. These will ensure her/him to maximize his/her benefit. Economic psychology, which has emerged as a result of criticism directed towards this model of economic man, examines the economic behaviors of decision makers. Explanation of economic behavior is, on the other hand, possible by integrating the psychological variables that come particularly from cognitive and social psychology with economical models. The goal of this study is to demonstrate the contribution of psychology in explaining the economic behaviors. In this regard, the study is comprised of three chapters. In the first chapter, fundamental dynamics of behavior, which are personality, motivation and learning concepts, are examined by concentrating on the “behavior” that is the fundamental concept of economic psychology. Following discussion of conceptual and historical development of economic psychology and fundamental models that explain economic psychology, consumer and firm behavior is then examined under the title of microeconomic psychology and saving, unemployment and inflation psychology is studied under the title of macroeconomic psychology. In the second chapter, the subject of entrepreneurship is discussed in terms of economic psychology. First of all, after some conceptual explanations with relation to entrepreneurship, historical development of entrepreneur in economic literature and psychology’s contributions in entrepreneurship field is analyzed. Last but not the least, fundamental characteristics of entrepreneurs’ features such as achievement motivation, risk taking, focus of control and tolerance of ambiguity, and the factors such as entrepreneur’s experience, education, age, sex and birth order, are put forward in terms of both theoretic and empiric literature. In the third and the last chapter, personal characteristics that are influential in the decision making process such as achievement motivation, tolerance of ambiguity, locus of control and risk taking are tested empirically over exporter entrepreneurs in Bursa sampling.