Cumhuriyet Dönemi Türk romanında Osmanlıya bakış (1920-1970)

Abstract

13. yüzyılın sonlarında (1299) bir devletleşme sürecine giren ve altı yüz yılı aşan bir sürede üç kıtada hâkimiyetini güçlü bir şekilde devam ettiren Osmanlı Devleti, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde çok çeşitli tarihî sebeplerin neticesinde çökmüştür. Ancak Mustafa Kemal Atatürk ve çok değerli komutanlarının Türk milletiyle birleşerek vermiş oldukları Millî Mücadele'nin sonucunda, yıkılmış olan devletin yerine Türkiye Cumhuriyeti Devleti tesis edilmiştir. Hem kültürel hem de sosyal olarak Osmanlı Devleti'nin en tabiî ve meşrû vârisi olarak değerlendirilebilecek olan yeni devletin, benimsediği idare şekli açısından Osmanlı Devleti'nden tamamen farklı olduğu kabul edilmesi gereken bir gerçektir. Çeşitli sahalarda pek çok dönüşüm ve değişimin yaşandığı bu süreçte yeni devletin temellerini atmak için gerçekleştirilen birçok girişimin bilhassa sosyo-kültürel zeminde önemli kırılmalara neden olduğu, bu durumun da gerek halk tabanında gerekse de aydın kesiminde Osmanlı-Cumhuriyet eksenli farklı bakış açılarına yol açtığı görülmektedir. Tarihî süreçte ortaya çıkan, zamanla derinleşerek günümüze kadar varlığını devam ettiren ve karşıtlık ilişkisine dayanan bu bakış açısı farklılıkları Cumhuriyet sonrası Türk edebiyatında da çok geniş bir şekilde yansıtılmaktadır. Çalışma kapsamında bu bağlamda incelenen romanların büyük bir bölümünün "tarihî roman" tarzında, bir kısmının da "devir/dönem/çağ romanı" türünde eserler olması nedeniyle çalışmanın ilk bölümünde, iki alt başlık altında tarih-edebiyat ilişkisini inceleyen ve tarihî romanın gelişme sürecini özetleyen teorik bir kısma yer verilmiştir. Romanlarda incelenen temel konunun Osmanlı Devleti merkezli olması da, Osmanlı Devleti'nin siyasî ve askerî aşamalarının genel olarak ayrı bir bölümde ele alınmasını gerektirmiştir. Bu nedenle çalışmanın ikinci bölümünde, tarihte kurulan Türk devletleri içinde siyasî devamlılığı en uzun devlet olan Osmanlı Devleti'nin kuruluş, gelişme, duraklama ve dağılma süreçlerine özet bir şekilde yer verilmiştir. Çalışmanın üçüncü ve son bölümünde ise, temel olarak 1920-1970 yılları arasında yazılan romanlarda; Cumhuriyet devri yazarlarının Osmanlı Devleti'ne nasıl bir bakış açısıyla yaklaştıkları, bu yaklaşımlarını hangi unsurlar vasıtasıyla yansıttıkları, romanlarda ele alınan konuların/meselelerin hangi zeminde değerlendirildiği, romanların yazılma tarihlerinin yazarların bakış açıları üzerinde etkili olup olmadığı, üretilen eserlerde gerçek-kurgu dengesinin ne ölçüde kurulduğu ve kullanılan kurmaca/fiktif unsurların eserlerdeki bakış açılarını etkileyip etkilemediği dört alt başlık altında incelenmiştir. Bu bölümde incelenen yüz dört romanın elli dokuz tanesinde genel olarak Osmanlıya olumlu bir bakış açısıyla yaklaşıldığı, kırk beş romanda ise daha çok olumsuz bir bakış açısının hâkim olduğu tespit edilmiştir. Bu tespit, Cumhuriyet sonrasında genelgeçer bir şekilde sürekli dillendirilen Osmanlı Devleti'ne ve Osmanlıyla ilgili unsurlara olumsuz bir yaklaşım olduğu şeklindeki yargının, en azından Cumhuriyet döneminin belli bir kesitinde yayımlanan Türk romanları bağlamında çok da doğru olmadığını net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Being founded at the late thirteenth century and implementing her will on three continents for six centuries; the Ottoman Empire collapsed at the first quarter of the twentieth century, as a result of several historical reasons. Still; under the leadership of valuable commanders, Mustafa Kemal Atatürk is the first among them, The Turkish nation managed to be united and founded the modern Republic of Turkey after waging a national war on the ashes of the Ottoman Empire. Republic of Turkey is the natural and legitimate successor of the Ottoman Empire both culturally and socially yet; the fact that its way of governance is fundamentally different than the Ottoman Empire is undisputable. It can be seen that many actions taken in order to enhance the founding of the new republic created some schisms in socio-cultural sphere and this situation gave way to different perspectives toward the Ottoman Empire and Republic of Turkey among the intellectuals as well as the common folk. This difference of perspectives; that was born from the historical context and still lives at the present day by deepening through time, is clearly reflected in the Republican Era Turkish Literature. Most of the novels that were reviewed in this study are historical novels and the others are period novels. Therefore; two sections about history – literature relationship and development of historical novel genre were included at the beginning of the study. The key feature of the reviewed novels is their focus on the Ottoman Empire. For this reason, a section about the summaries of the political and military eras of the Ottoman Empire, from the founding to the collapse, was added at the second chapter. The third and the last chapter consists of four sections about what were the perspectives of the republican era novel writers to the Ottoman Empire, which elements they used in order to reflect their perspectives on their works, how they judged the incidents/issues in their works, the influence of the writing dates on their novels, what the balance between fiction and truth is in their works and how these fictive elements altered the perspective in their works. In that chapter, it has been found out that fifty nine novels out of the one hundred and four have a positive attitude toward the Ottoman Empire whereas forty five novels have mostly negative attitude. This detection, points out that the popular belief that the Ottoman Empire was mostly viewed negatively in the Republican era is wrong; at least in the novels written between 1920 and 1970.