İslâm kelâmında kozmolojik delil (hudûs - imkân)

Abstract

Kozmolojik delil, tek bir spesifik delil olmaktan ziyade bir delil türünü ifade eder. Bu deliller, âlem hakkında ön kabul olarak varsayılan bir takım gerçekliklerden hareketle tek bir varlığın, özelde de Tanrı’nın varlığını çıkarsama şeklinde bir istidlâl biçimi sergilerler. Soyut kavramların analizinden ziyade insanın görülür âlemdeki tecrübe ve müşahedesine dayandığı için her dönemde rağbet gören deliller olmuşlardır. İslâm kelâmında farklı kozmolojik delil formları kullanılmakla birlikte, âlemin yaratılmışlığı (hudûs) delili, bu düşünce çizgisinin karakteristik delili olmuştur. Yabancı kültürlerden tevarüs edilen atom teorisi, kelâmcıların elinde mutlak kudret ve irade sahibi yaratıcı bir Tanrı’nın varlığını ispatlamaya zemin oluşturacak tarzda evrilmiş ve delil bunun üzerine bina edilmiştir. Çalışmada ilk olarak İslâm dışındaki kültürlerde kozmolojik delil örneklerine yer verilmiştir. Daha sonra kelâmın iyice felsefîleştiği döneme kadar olan kozmolojik delil kurguları üzerinde durulmuştur. Son kısımda da kelâmın deliline yönelik eleştiriler üzerinde durularak bunların isabetli olup olmadığı hususu irdelenmiştir.

The cosmological argument is less a particular argument than an argument type. It uses a general pattern of argumentation that makes an inference from certain alleged facts about the world to the existence of a unique being, generally referred to as God. It has always been popular because of being based on observation and experience of the world, rather than the analysis of abstract philosophical notions. Although the various forms of cosmological argument have been used in Islamic theology, the creation argument (huduth) has been the characteristic kalam argument for the existence of God. The atomic theory which had been inherited from other cultures, evolved in the hands of Muslim theologians and paved the way for demonstrating the existence of the creator God with absolute will and power. As an introduction to study, the examples of cosmological argument in non- Islamic cultures have been examined. Then, the cosmological argument versions up to the time that the Islamic theology became much more philosophical have been elaborated. In the last chapter, the critiques of the kalam argument have been studied, and it has been questioned whether they could be justified.