Bazı triticale genotiplerinin diallel melezlerinde kantitatif ve sitolojik analizler

Abstract

Bu çalışmada Çukurova Üniversitesi, Ege Üniversitesi ve Almanya’dan sağlanan triticale genotiplerinin önce agronomik özellikleri (bitki boyu, başak boyu, başakta başakçık sayısı, başakta tane sayısı, başakçıkta tane sayısı (fertilite), başakta tane ağırlığı, 1000 tane ağırlığı, bayrak yaprağı boyu ve eni, hektolitre ağırlığı ve verim) incelenmiştir. Bunlar arasından seçilen beş genotip yarım diallel melezlenmiştir. Jinks- Hayman (1953)-Diallel Analiz Yöntemi’nin uygulanmasında öngörülen varsayımlardan bir tanesi olan diploid açılmanın varlığının kontrolü mayoz bölünmede kromozom eşleşmeleri incelenerek belirlenmiştir. Ele alınan 9 farklı triticale genotipi ve 5x5 yarım diallel melezlemeden elde edilen 10 melez kombinasyonda yapılan sitolojik analiz ile tüm genotiplerin euploid yapıda olduğu saptanmıştır. En çok rastlanılan kromozom anormallikleri metafaz-I’de univalent oluşumu, anafaz safhasında ve telofaz safhasında köprü oluşumu ve kalgın (lagard) kromozomlar şeklinde olmuştur. Diallel melez analizi sonunda eklemeli gen varyansı başakta başakçık sayısı özelliği dışında incelenen tüm özelliklerde istatistiki anlamda önemsiz bulunmuştur. Dominantlık varyansı da istatistiki anlamda tüm özelliklerde önemsiz bulunmakla birlikte başakta başakçık sayısı özelliğinde düzeltilmiş dominantlık varyansı istatistiki anlamda % 1 olasılık düzeyinde önemli bulunmuştur. İncelenen tüm özellikler için çevre varyansı istatistiki anlamda önemsiz bulunmuştur. D-Hı farklılığına göre ele alınan tüm özelliklerde dominantlığın etkili olduğu görülmektedir. 1000 tane ağırlığı ve başak boyu özelliğinde kısmi dominantlığın, incelenen diğer özelliklerde ise üstün dominantlığın varlığı saptanmıştır. Nörtingen (başak boyu özelliği hariç) ve 2015 nolu hattın (başakta başakçık sayısı özelliği hariç) hemen hemen tüm özellikler için resesif, 2003 ve 2002 nolu hatların ise dominant genleri taşıdığı belirlenmiştir. İncelenen özellikler kalıtım dereceleri bakımından değerlendirildiğinde ise, dar anlamda kalıtım derecesi bakımından en yüksek değer başakta başakçık sayısında (0.54) tespit edilmiştir. Geniş anlamda kalıtım dereceleri 0.46 ile 0.73 arasında, dar anlamda kalıtım dereceleri ise 0.09-0.54 arasında değişim göstermiştir.

By this study, plant height, spike length, spikelet number/spike, seed number/spike, seed number/spikelet (fertility), seed weight/spike, 1000 seed weight length and wide of Standard leaf, test weight and seed yield of triticale genotypes obtained from Çukurova University, Ege University and Germany were investigation as agronomic traits. 5 genotypes selected among nine ones were crossed as half diallel. Controlling the presence of diploid segregation which is one of the hypotheses anticipated in applying Jinks-Hayman (1953)’s diallel analysis method was determined in meiosis separation by examining the chromosome pairings. The cytological analyses of 9 different triticale genotypes and 10 hybrid combinations from 5x5 half diallele breds indicated that ali of the genotypes were of euploid forms. The most encountered chromosomal abnormalities appeared as univalent at metaphase-I, linkage formation at anaphase and telephase stages and laggard type chromosomes. At the end of diallel hybrid analysis the cumulative gene variance was found insignificant in ali characters except for spikelet number/spike. Variance of dominancy statistically was of insignificance for ali characters, but the corrected variance of dominancy for spikelet number per spike was found significant at 1% probability level. For the whole characters under investigation, environmental variance was statistically insignificant. According to the D-Hı differences, dominance was effective on the whole characters that were examined in this study. The existence of the presence of partial dominance in 1000 seed weight and spike height, and of the süper dominance on the other traits were determinent in the experiment. It has been found that Nörtingen (except spike length) and lines 2015 (exçept seed nümber/spike) carry recessive genes and the lines numbered as 2003 and 2002 carry dominant genes. When the characters under investigation are evaluated in accordance with the inheritance degrees, the highest spikelet number per spike (0.54) in narrow meaning was determined in respect of inheritance degree. In the broad meaning, inheritance degrees varied between 0.46 and 0.73, in the narrow meaning, between 0.09 and 0.54.