Terceme-i Kâmilü's-Sınâ'a (giriş-inceleme-metin–dizin)

Abstract

XIV. yüzyıl, Anadolu sahası Türklerinin tıp bilimi açısından önemli aşamalar kaydettiği bir dönem olarak göze çarpmaktadır. Bu dönemde Anadolu Türk tıbbı ilk defa telif-tercüme eserler vermeye başlamıştır. Anadolu sahasında ortaya konmuş tabâbet ile ilgili bilinen Türkçe ilk tercüme eser olarak, çevireni belirsiz olan "Müfredât-ı İbn-i Baytar Tercümesi" gösterilmektedir. 1387 istinsah tarihli "Edviye-i Müfrede", yazılış tarihi bilinen aynı sahada yazılmış Türkçe ilk telif eser olarak ele alınır. Bu tezde ise, söz konusu eserlerle birlikte Anadolu sahasında XIV. yüzyılda Türkçe yazılmış ilk tıp metinleri arasında adı geçen "Terceme-i Kâmilü's-Sınâ'a" üzerinde yoğunlaşıldı. Ali Bin Abbas El-Mecusî'nin yazmış olduğu "Kâmilü's-Sınâ'atü't-Tıbbiye" yahut "Kitâbü'l-Melikî'nin bir kısmının Türk diline tercümesini ihtiva eden eser, 1453 yılında Temürtaş Oğlu Umur Bey tarafından vakfedilmiş olsa da Adnan Adıvar ve Muharrem Ergin gibi önemli araştırmacılar; üslûp, yazım ve nüshanın kâğıdının özellikleri açısından eserin XIV. yüzyıl yahut daha öncesine ait olduğu görüşünü paylaşırlar. Terceme-i Kâmilü's-Sınâ'a, tıp tarihi ve halkbilimi ile ilgili önemli veriler ihtiva etmesinin yanı sıra terim çeşitliliği ve söz varlığı bakımından zenginliği yönüyle Türk dili araştırmaları için mühim bir kaynaktır. Yapıt, fonetik ve morfolojik bakımdan söz edilmeye değer özellikler taşımaktadır. Bu çalışmada; Terceme-i Kâmilü's-Sınâ'a, çeviri yazı alfabesine aktarılarak ses ve şekil bilgisi açısından incelenmiş, dizini ve tıpkıbasımı hazırlanmıştır.

The 14th century is drawing attention as a period where the Turks of the Anatolian region have made important progress from the point of view of medical science. In the first time, in this century, original and translated texts have been written about Anatolian Turkish medicine. The first translation in the field about medicine is "Translation of Müfredât-ı İbn-i Baytar" which is translated by an unknown writer. Edviye-i Müfrede which is written in 1387 is the first Turkish text written in this field with an evident date of inception. In this thesis, in addition to the mentioned ones "Terceme-i Kâmilü's-Sınâ'a" which is one of the first Turkish texts about medicine in the Anatolian region in the 14th century, will be studied densely. Even though the text which includes translation of some parts of "Kâmilü's-Sınâ'atü't-Tıbbiye" or "Kitâbü'l-Melikî" which is written by Ali Bin Abbas El-Mecusî has been devoted in 1453 by Umur Bey, son of Temürtaş, prominent researchers as Adnan Adıvar and Muharrem Ergin agrees the text has the qualifications of 14th century considering; the qualifications of the format, spelling and paper of the text. It is a significant source for researchers of Turkish Language since it includes a wide variety of the terms and vocabulary besides significant data on medical history and folklore. The text has prominent specialities on phonetics and morphology. In this study, "Terceme-i Kâmilü's-Sınâ'a" has been studied with regard to phonet-ics and morphology by transferring the transcription alphabet. Furthermore, its index has been prepared.