Yalova ve yöresinde damla ve mini yağmurlama başlıkları ile sulama sistemleri üzerine bir inceleme

Abstract

Sulama; bitkinin normal gelişmesini sürdürebilmesi için gerekli olan an­cak doğal yağışlarla karşılanamayan eksik suyun toprağa verilmesi biçiminde tanımlanmaktadır (BAIABAN, 1906). Bulamada amaç, bitki gelişmesi için gerek­li olan suyun olanaklar ölçüsünde, alanın her tarafında eşit olarak, bitki kök bölgesinde depolanmasıdır. Bu amaca ulaşmak için, suyun bitki kök bölgesine koşullara en uygun bir biçimde verilmesi gerekir. Suyun bitki kök bölgesine veriliş biçimi sulama yöntemi olarak tanımlanmaktadır. Sulama yöntemleri yüzey, sızdırma ve basınçlı olmak üzere üç ana kümeye ayrılabilir. Kıt olan su ve toprak gibi iki doğal kaynağın en iyi kullanımının zorun­lu hale gelmesi kimi kültür bitkilerinin yüzlek köklü olmaları nedeniyle sık aralıklarla sulamaya gereksinim duymaları, örtü altı yetiştiriciliğinin hızla gelişmesi ve geleneksel sulama yöntemlerinin bu koşullara yeterince uygun ol­maması sulamaya yeni boyutlar getirmiştir (KORUKÇU ve ÖNEŞ, 1979). Böylece konuya ilişkin çalışmalar özellikle az su kullanımı ile en uygun bitki geli­şim ortamını sağlayıcı, aynı zamanda su ile birlikte bitki besin maddelerini veren damla sulama sistemleri ve küçük yağmurlama başlıkları gibi yeni araçların geliştirilmesi yönünde olmuştur (KORUKÇU, 1980). Damla sulaması, bitki gelişimi için gerekli olan suyun kısa aralıklarla ve basınç altında iletildiği yan borular üzerindeki damlatıcılardan, hemen hemen basınçsız olarak bitki kök bölgesinin yakınında, toprak yüzeyine damla­tılarak verildiği bir yöntemdir. Yöntemin bu işlevi, bir sistemle gerçekleş­tirilir. Genel olarak bir damla sulama sistemi, su kaynağı, sistem denetim bi­rimi, suyu ileten birincil ve ikincil ana borular ile üzerinde damlatıcıların bulunduğu yan borulardan oluşur. Yöntemin en belirgin özelliği, bitkinin geli­şimi yönünden uygun olan toprak suyunun istenilen düzeyde tutulabilmesi, bitkide aşırı bir su isteği ve dolayısıyla gerilim durumu yaratılmamasıdır (KORUKÇU, 1980). Yöntemin en önemli birimleri damlatıcılardır. Bu nedenle özenle seçilmeleri gerekir. Bir damlatıcıda şu temel özellikler aranır (PINKEL, 1982). 1. Ucuz olmalı, 2. Üretimi, değiştirilmesi ve bakımı kolay olmalı, 3. Standart çalışma basınçlarında fazla sorun oluşturmamalı, 4. Düşük oranda su sağlamalı, basınç değişimlerinde önemli ölçüde değiş­meyen verdi değerleri vermelidir. Mini yağmurlama sulama yönteminde ise su, çok küçük damlacıklar biçimin­de belirli bir yükseklikten bitkilere verilir. Yöntem, meyveliklerin, bağların ve seraların sulanmasında uygulanmaktadır. Bir mini yağmurlayıcı; başlık, yük­seltici ve yan boru bağlantısı olmak üzere başlıca üç kısımdan oluşur. Başlık­lar döner ve sabit olmak üzere iki tipte olup 1.0-3.0 Atmosfer işletme basınç­larında çalışır ve 20-240 1/h arasında bir verdi sağlar. Bu başlıklardan çıkan küçük su damlacıklarının havadaki hareketiyle, su kaybının artacağı beklenebi­lir. Ayrıca geniş ıslatma, alanı nedeniyle toprak yüzeyinden olan buharlaşma, artacaktır. Ancak buharlaşma kayıplarındaki bu artışı iklim etmenleri ve meme­lerin özelliklerine bağlı olarak en fazla $ 5-15 düzeyinde olmaktadır. Mini yağmurlama başlıkları istendiği taktirde toprak yüzeyinden yukarıya yerleşti­rilebileceği için, genç ağaçların dondan ve değişken hava sıcaklığından korunabilmesi sağlanabilir (BEKAMI ve OEEK, 1984). Ülkemizde damla sulama ve mini yağmurlama, sulama yöntemleri son yıllarda kullanılmaya başlanmıştır. Ancak bugün yöntemlerin uygulandığı işletmeler, bir çok sorunla karşı karşıya bulunmaktadır. Bu çalışmada karşılaşılan sorunların belirlenmesi ve çözümlenmesi amacıyla Yalova ve yöresi inceleme alanı olarak seçilmiştir. Yalova su ve toprak kaynaklarının sınırlı, buna karşın ekolojik koşulları bitki yetiştirmeye (özellikle süs bitkileri) uygun olduğu bir bölgedir. Ayrıca bahçe tarımı ve seracılık oldukça yaygınlaşmıştır. Yalova ve yöresinde toplam olarak 984.108 dekar alanda damla sulama sis­temi kurulu durumdadır. Damla sulama yöntemi örtüaltı ve meyvecilikte uygulan­maktadır. Meyvecilikte kullanılan damla sulama sistemi 978.643 dekar, örtü altı yetiştiriciliğinde ise 6.465 dekardır. Bu yöntemle sulanan bitkiler elma, armut, erik, ayva, kiraz, şeftali ve karanfildir. Yörede damla sulama yönteminde su kaynağı olarak yeraltı suları kulla­nılmaktadır. İnceleme de bu sulardan örnekler alınmış, pH, Elektriksel iletkenlik, Na, Ca+Mg, CO3, IICO3, Cl analizleri AYYIIDIZ (1983)’e göre yapılmış­tır. Bulunan sonuçlara göre sulama sularının sorun yaratmadan kullanılabilece­ği anlaşılmıştır. İşletmelerde suyun Büzülmesi kum çakıl ve levhalı süzgeçler ile yapılmaktadır. Sistem basınçları 4-7 Atmosfer arasındadır. Kullanılan bo­rular P.V.O. ve P.E. 'den yapılmıştır. Birincil ana boruların çapları 75-110 mm'dir. İkincil ana borular arazide tek ve iki yönlü çalışmaktadırlar ve çap­ları 65 mm dir. Yan boruların çapları ise 15-20 mm arasındadır. Damlatıcılar akış yollu ve basınç düzenleyicili olmak üzere iki tiptedir. Karşılaşılan sorunların başında yaz aylarında damlatıcıların tıkanması gelmektedir. Tıkanmaya sulama kesildikten sonra damlatıcı içindeki suyun bu­harlaşırken geride bıraktığı HCO3 neden olmaktadır. Bu sorun sulama suyu ile seyreltik HCl ya da IINO3 verilerek giderilebilir. İşletmelerde yalnızca birin­de gübre tankı kullanılmakta, diğerlerinde ise su dinlendirme havuzuna gübre­nin karıştırılmasıyla yapılmaktadır. Gübrelemenin bu şekilde yapılması gübre tüketimini arttırmakta, aynı zamanda her bitkiye eşit miktarda dağıtım yapıla­mamasına neden olmaktadır. Mini yağmurlama sulama yöntemi Yalova ve yöresinde 36.352 m 'lik örtülü bir alanda uygulanmaktadır. Saksı ve kesme çiçek yetiştiriciliği yapılmaktadır. Kesme çiçekçilikte başta gül, frezya, karanfil ve anthurium andreanum bu yön­temle sulanmaktadır. Su kaynağı olarak yeraltı ve yağmur suları kullanılmakta­dır. Kullanılan birincil ana boru hatları 65-90 mm, yan borular ise 20 mm ça­pındadır. Yan boru uzunlukları kapalı alan uzunluğuna göre 24-40 m arasında de­ğişmektedir. Yörede kullanılan başlıkların tümü sabit tipte olup toprak ve bit üzerine yerleştirilmiştir. Yan boru üzerindeki başlık aralıkları genellikle 1 m² dir. Başlıklar üçgen ve dikdörtgen biçimde tertiplenmiştir. Karşılaşılan başlıca sorun; yöntemin yapılan yetiştiricilik türüne uygun olmaması ve başlık yapım malzemelerinin dayanımının azlığıdır. Yetiştiricilikte bu yöntemin sorun olma­ dan kullanılabilmesi için çok yıllık bitkiler yetiştirilmelidir.Başlık yapım hatalarının çözümü ise üretici kuruluşa düşmektedir.