Hukukî içerikli merfû hadisler bağlamında müşterek râvî teorisi ve tenkidi

Abstract

Müslümanların hadis literatürü ile ilgili değerlendirmelerini kabul etmeyen ve Ignaz Goldziher sonrası dönemde, hadislerin büyük kısmının uydurma olduğunu iddia eden yaklaşımın hâkim hale geldiği Batı'daki hadis çalışmaları geliştirdikleri tarihlendirme yöntemleri ve klâsik hadis usûlü yerine yeni bir metot sunma çabası içinde olmaları nedeniyle önem arz etmektedir. Bu durumda, hadis literatürünün otantik rivâyetleri tespitte yetersiz kaldığı anlayışına dayalı söz konusu tarihlendirme yöntemlerinin hadis usûlüne nispetle değeri sorusu kaçınılmaz olarak gündeme gelmektedir.Bu çalışmada, tarihlendirme yöntemleri arasında, ilk uygulanış itibariyle isnâdları, geldiği nokta itibariyle ise hem isnâd hem de metinleri dikkate alması ile ön plâna çıkan ve gittikçe daha fazla çalışmada uygulandığı görülen müşterek râvî teorisi, örnek bir hadis grubundan hareketle kritik edilmektedir. Söz konusu yöntemin kurucusu Joseph Schacht ve yöntemin Batı'da en önemli uygulayıcılarından G. H. A. Juynboll'un şüpheci oryantalistler arasında yer almasına rağmen, metodu isnâdlarla metinler arasındaki tevâfuk/korelasyon ekseninde ve Schachtçı çizgisinden bağımsız uygulayan Harald Motzki, mutavassıt oryantalistler arasında yer almakta ve hadisleri seleflerinden daha erken dönemlere tarihlendirmektedir. Tezde, Motzki'nin teoriyi Schachtçı öncüllerden tecrîdine benzer şekilde, müşterek râvî merkezli isnâd-metin analizinin oryantalist paradigmanın öncüllerinden bağımsız bir şekilde yorumlanmasının imkânı tartışılmıştır. İsnâdlar ve metinler arasındaki uyumun, genel oryantalist kabulün aksine bir kurgu değil de tarihî ve organik bir süreç olarak hadis rivâyet tarihine delâlet ettiğini göstermek amaçlanmış, hadis rivâyet tarihinin ve hadis öğretiminin sistemleşmesinin isnâdlar ve metinlerdeki karşılıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, isnâd-metin analizi ile elde edilen sonuçların ricâl literatüründeki bilgilerle mukayesesi suretiyle, söz konusu literatür hakkında da bir değerlendirme yapma imkânı ortaya çıkmıştır.

The methods of dating traditions developed by the Western scholar who do not accept the opinions of Muslims on ahadīth and are dominated by the extreme skepticism toward hadīth literature in post-Goldziher era are of great importance in terms of being proposed as alternatives to classical hadīth criticism. In this respect, the value of these methods compared to classical hadīth criticism inevitably arises as a question. In this study, the common link theory is examined and tested based on a hadīth cluster. Although Joseph Schacht, the architect of the theory, and G. H. A. Juynboll, one of the most important defenders of the theory are among the skeptical orientalists, Harald Motzki, who applies the theory on the axis of the correlation between isnāds and matns outside the Schachtian interpretation is a middle-ground orientalist, and dates ahadīth to relatively earlier periods than his predecessors. In the present study, the possibility to interpret common link based isnād-matn analysis outside the premises of the orientalist paradigm as does Motzki in terms of the Schachtian common link theory is discussed. It is aimed to show that the correlation between isnāds and matns points to the history of hadīth transmission as a historical and organic process not as a fiction as is presumed by orientalists, and to determine the reflections of the history of hadīth transmission and the systematization of hadīth education on the isnāds and matns. In addition, it became possible to make an evaluation about rijāl literature by means of the comparison between the results obtained from the isnād-matn analysis and the information in the rijāl literature.