Bazı ekmeklik buğday (triticum aestivum l.) çeşit ve F1 melez döllerinde in vitro ve in vivo araştırmalar

Abstract

Araştırmalar 2000 ve 2001 yıllarında Uludağ Üniversitesi Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezi Ziraat Fakültesi sera, arazi ve doku kültürü laboratuar koşullarında yürütülmüştür. Araştırmanın birinci bölümünde ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşit, hat ve F] melez kombinasyonlarının bazı agronomik özelliklerinin in vivo koşullarda belirlenmesi, ikinci bölümünde ise buğday anter kültüründe genotip, kallus indüksiyon besi ortamı, karbon kaynağı, başakların ön soğuk uygulaması, donor bitkilerin farklı çevre koşullarında yetiştirilmesinin haploid bitki oluşturma potansiyeli üzerine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. In vivo koşullarda yürütülen çalışmada bitki boyu, başak boyu, başakçık sayısı, başakta tane sayısı, başakta tane ağırlığı, 1000 tane ağırlığı değerleri, in vitro koşullarda ise % kallus oluşumu, % embriyogenik kallus oluşumu, % yeşil bitkicik regenerasyonu ve % albino bitkicik regenerasyonu gibi özellikler incelenmiştir. On bir buğday genotipi in vivo koşullarda 3 tekerrürlü Tesadüf Blokları Deneme Deseni' nde arazi koşullarında ekilmiştir. In vitro çalışmalarda birinci deneme iki faktörlü tesadüf parselleri, ikinci deneme ise dört faktörlü tesadüf parselleri deneme desenine göre yürütülmüştür. In vivo araştırma sonuçları ele alman 11 genotipin bitki boyu, başak boyu, başakta başakçık sayısı, başakta tane sayısı, başakta tane ağırlığı ve 1000 tane ağırlığı bakımından istatistiki anlamda önemli farklılıklar gösterdiğini ortaya çıkarmıştır. Pkbsiz-3 1 1 başakta tane ağırlığı dışındaki tüm özelliklerde yüksek agronomik performans göstermiştir. Araştırma sonuçları Golia x Pkbsiz-3 1 1 melezinin önemli 3 agronomik karakter olan başakta tane sayısı, başakta tane ağırlığı ve 1000 tane ağırlığı bakımından üstün genotipe sahip olduğunu ortaya çıkarmıştır. Hem kallus induksiyonu hem de kallus yüzdesi bakımından, N6 besi ortamının PM ortamından, 4 gün ön soğuk uygulamasının Golia + 0 gün + sera koşullarında yetişen donor bitkiler dışında diğer tüm uygulamalardan, sukroz karbon kaynağının maltozdan ve Golia x S-46 ile Golia genotiplerinin diğerlerinden daha iyi sonuçlar verdiği bulunmuştur. Yeşil bitkicik verimi en fazla Golia çeşidinden elde edilirken Pehlivan çeşidinden yeşil bitkicik eldesi mümkün olmamıştır. Arazi koşullarından temin edilen donor bitkiler sera koşullarından temin edilenlere nazaran anter kültürüne daha iyi tepki göstermişlerdir. In vitro araştırma sonuçlan genotip, ön soğuk uygulaması, karbon kaynağı, donor bitkilerin yetişme koşulları ve bunlar arasındaki interaksiyonların reaksiyon gösteren anter oranı (%) ve bitkicik regenerasyonu (%) üzerinde önemli derecede etkilede bulunduğunu ortaya çıkarmıştır.

These researches were conducted at Application and Training Centre, Uludağ University, Agricultural Faculty, field, greenhouse and plant tissue culture laboratories in 2000 and 2001. It was aimed to determine some of the agronomic characters of bread wheat (Triticum aestivum L.) cultivars, lines and Fi hybrids under in vivo conditions at the first part of the research. The effects of genotypes, callus induction media, carbon sources, cold pre-treatment of spikes, growth environment of donor plants on the potential of haploid plant production were investigated at the second part of the research. The plant height, spike lenght, number of spikelet, number of seed per spike, seed weight per spike and 1000 seed weight under in vivo conditions and % callus production, % embriogenic callus production, % green planlet regeneration, % albino planlet regeneration under in vitro conditions were examined. Eleven genotypes were planted according to complete randomised blocks design with three replications in the field in vivo. The completely randomised design with two factories at the first experiment and completely randomised design with four factories at the second experiment was used in the in vitro studies. In vivo research result revealed that the significant differences between 1 1 genotypes in terms of plant height, spike lenght, number of spikelet, number of seed per spike, seed weight per spike and 1000 seed weight. The line, Pkbsiz-311 showed the highest agronomic performance at all examined characters except seed weight per spike. The hybrid, Golia x Pkbsiz-3 1 1 had high values at three important agronomic characters which were number of seed per spike, seed weight per spike, 1000 seed weight. This result showed that Golia x Pkbsiz-3 1 1 had superior genotype. In vitro research result demonstrated that genotype, cold pre-treatment, carbon source, growth conditions of donor plants and the interactions between the characters examined significantly affected anther culture response (%) and planlet regeneration efficiency (%). N6 medium was greater than PM medium in terms of both callus induction and embriogenic callus response. Four day cold pre-treatment gave better result than the other applications except Golia + 0 day + cold pre-treatment + growth under greenhouse conditions. The carbon source sucrose in the callus induction media significantly affected callus induction and embryogenic callus response. The genotype Golia and F] hybrid Golia x S-46 produced the largest number of callus and embriyogenic callus per 100 anthers. The highest green planlet production was obtained from cultivar, Golia while no planlet production was observed from cultivar Pehlivan. The anther culture response of donor plants grown under field conditions was greater than donor plants grown under greenhouse conditions. The effects of genotype, cold pre-treatment, carbon source, growth conditions of donor plants and the interactions between each of them were very important on the anther culture response (%) and plantlet regeneration (%)