Türkiye süt endüstrisinin sektörel analizi

Abstract

Araştırmada ülkemiz süt sektörü üretim, işleme ve tüketim yönleriyle bir bütün halinde ele alınmıştır. Ülkemizde süt üretiminin büyük bir kısmı küçük aile işletmeleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Süt üretimimizde son yıllarda bir düşüş yaşanmasına karşın, geçmiş dönemlere göre kültür ve kültür melezi hayvan ırklarının sayısında, süt veriminde ve inek sütünün toplam süt üretimi içerisindeki payında (2001 yılı için %89,32) artış olmuştur. Bu gelişmelere rağmen sektörün genelinde pek çok sorun yaşanmaktadır. Ülkemiz çiğ süt arzının, ters arz eğrisi özelliği gösterdiği tespit edilmiştir. Ters arz eğrisi genellikle kriz dönemlerinde ve küçük üreticilerin çoğunlukta olduğu üretim dallarında görülmektedir. Üreticilerin fiyat değişmelerine karşı tepkisi klasik arz kanununun tersi yönde olmaktadır. Çalışmada çiğ süt fiyatlarında istikrar sağlanmasının süt üretimi üzerinde olumlu etki yaptığı sonucuna ulaşılmıştır. üretilen inek sütünün yaklaşık %50'si işlenmekle beraber, modern tesislerde işlenen süt oranı %14 düzeyindedir. Süt işleme sanayi çok sayıda küçük ve orta ölçekli işletme (3224 adet) ile az sayıda (7 adet) büyük ölçekli modern işletmelerin olduğu ikili bir yapı göstermektedir. İşletmelerin bölgesel dağılımında da farklılık vardır. Kapasitesi 1000 ton/yılın üzerinde sanayi işlemelerinin en fazla bulunduğu bölgeler %40'lık payla Ege, %26'lık payla Marmara ve %10'luk payla Ortagüney bölgeleridir. İşlenmiş süt ürünleri sektöründe 1995 yılından itibaren yoğunlaşma oranı yükselmeye başlamıştır. 1999 yılında işlenmiş süt ürünleri piyasasının yaklaşık %70'i dört büyük işleme tesisine aittir. 1995 yılında sektörde önemli bir gelişme yaşanmış ve Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu özelleştirilmiştir. Özelleştirmenin özellikle ülkemizin Doğu, Güneydoğu ve Karadeniz bölgelerim olumsuz etkilendiği saptanmıştır. Sektör tüketim yönüyle de istenen gelişmeyi sağlayamamıştır. Günümüzde halen işlenmemiş süt tüketimi ve sokak sütçüleri vardır. Süt ve ürünleri talebinin yeterli düzeyde olmaması süt işleme ve üretim sektörünü de olumsuz etkilemekte ve gelişmesini engellemektedir. Ülkemiz süt sektörünün gelişebilmesi için üreticiden tüketiciye kadar geçen bütün aşamaları kapsayacak bütüncül bir politikanın geliştirilmesi ve uygulanması gerekmektedir.

In this research, Turkish dairy sector has been investigated in the respect of production, processing and consumption. Milk is produced by a large numbers of small family farms in Turkey. Although there has been a decrease in milk production, there is also some increase in the number of high yielded and cross breed cattle, milk yield and the share of cow milk in total milk production (89,32% in 2001). In spite of these developments, dairy sector has faced with many problems. It has been found that milk supply has an inverse supply curve in Turkey. Generally inverse supply curve can be observed in a sector which small firms are dominated and in crisis period. It was estimated that response of supply to price changes has been opposite to the classical supply law. It has been found that stabilizing of raw milk prices through such an auction system has positive effect on milk production. While 50% of cattle milk has been processed, only 14% of total cattle milk processed in modern processing plants. Dairy process industry shows a dual structure with a large number of small and medium size plants (3224) and a few big and modern plants (7). Distribution of industry plants varies among regions. 40% of dairy industry plants which have 1000 tonnes/year or more average capacity have been located in Aegean region, 26% in Marmara region and 10% in Middle-south region. Concentration rate of dairy industry has begun to increase from the beginning of 1995. 70% of processed milk and milk products market belongs to four big corporations in 1999. Privatisation of Turkish Dairy Industry Enterprises has been initiated in 1995 as an important change in dairy sector. Privatisation had been negatively effects especially in the East, Southeast and Karadeniz regions of Turkey. Dairy sector could not have a sufficient increase in the consumption of processed milk and milk products. Today there are still dairymen and consumption of unprocessed dairy products in Turkey. Insufficient demand of dairy products prevents development of dairy industry and milk production. It is necessary to prepare and implement a policy, which will cover whole sector from producer to consumer in order to provide a sound development in dairy sector.