Zaman kavrayışının sosyal temelleri ve uygulamalı bir sosyolojik çözümleme denemesi: Bursa örneği

Abstract

Zaman, tanımlanması oldukça güç bir kavramdır. Dolayısıyla bu çalışma, onu tanımlamak çabasına düşüp, “ne?” sorusuyla yaklaşıp onu bir kafesin içine hapsederek ufak bir delikten gözetlemek yerine; daha çok “nasıl ve neden?” sorusunu sorarak, uygulamalı olarak zamanı kendi aurasında inceleme çabasındadır. Zaman tartışmaları, ilkçağlardan günümüze zaman kavramını anlayabilmek (ve açıklayabilmek) için, sorulmuş milyonlarca soruya cevap bulma girişimlerinin tarihidir. Bu tezde, zamanın anlaşılabilmesi için sorulması gereken ilk sorunun ‘zamanın kökeni’ olduğu düşünülmektedir. Bu soruya verilebilecek cevabın bulunmasının, insanların zaman üzerindeki ve zamanın insanlar üzerindeki dönüştürücü etkisi konusunda açıklayıcı olacağı düşünülmektedir. Bu yapılırken de, insanların zamanı algılama ve yaşama biçimlerinin hayat tarzlarını ele veren en önemli ipuçlarından biri olduğu düşünüldüğünden farklı toplum kesimlerinin zamanı nasıl algılayıp yaşadıkları da Bursa örneği çevresinde incelenmekte ve irdelenmektedir. Özellikle Endüstri Devrimi, Modernite ve fizik bilimindeki gelişmeler, günümüzde zamanın sorgulamadan kabul edilmesine ya da zamanın bizim dışımızda fiziğin bir nesnesiymiş gibi algılanmasına neden olmuştur. Bu çalışmada yapılmak istenen, zaman kavrayışının aslında toplumsal ihtiyaçlara cevap vermek için uygarlık süreci içerisinde insanlar tarafından oluşturulmuş bir kurum olduğunu temellendirmektir. Birinci bölümde, zaman kavramı, kavramı çevreleyen unsurlarla anlaşılmaya ve anlatılmaya çalışılmıştır. Bu yapılırken de farklı düşünürlerin zaman üzerindeki yorumlarına da yer verilmiştir. İkinci bölümde, zaman kavrayışını ortaya çıkaran nedenler araştırılmış. İlk takvim çalışmalarının yapıldığı antik uygarlıklardan günümüze, toplumların zamanı nasıl algıladıkları ve zamanı nasıl formülleştirdikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Zaman kavramı açısından tarihsel dönüm noktalarının yaşandığı toplum ve dönemler seçilmiştir. Toplumların zaman kavramını nasıl biçimlendirdiklerinin yanında, zaman kavrayışındaki değişimlerin toplumların bilinçleri üzerindeki dönüştürücü etkisi de göz önünde bulundurulmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise zaman kavrayışı Türkiye tarihi açısından ele alınmıştır. Türklerin kullandıkları takvimler aktarılmış, Osmanlı dönemindeki yenilikler ortaya konulmuş, cumhuriyetle birlikte yapılan takvim devrimi ve zaman kavrayışı açısından önemi belirlenmeye çalışılmıştır. Bu bölümde son olarak da, Bursa’da zaman incelenmiş, Bursa saat kulelerinin tarihçesi sunulmuştur. Ayrıca Bursa’da yaşayan farklı toplum kesimlerden alınan örneklemle yapılan mülakat çalışması ve zaman kavrayışı açısından yorumu da çalışmaya eklenmiştir. Sonuç kısmında ise tüm ele alınanlar özetlenmiş ve toplu bir değerlendirme yapılmıştır.

It is very hard to explain the concept of time. This thesis aims to study time in its own aura by asking the questions of “how?” and “why?” with the time use survey method. The discussions about time are attempts of answering the questions about time through the history. This thesis firstly questioning the beggining of time from the dawn of history. The answer of this question led us to find out the effect of time on society and also effect of society on time. The use of time is one of the key points show us people’s everyday life-circle and how society live. So in this study, we search different stratums of society how they manage their own time. Especially Industrial Revolution, Modernity and the developments on physics made people believe that time is like a material that we can measure it that independent from the society. In this study we try to make clear that time is a constitution constructed by society through history. In the first chapter, we try to understand and explain the concept of time. Therefore we collect different philosopher’s opinions about time. Also time-related conceptions were explained. In the second chapter, we search the concepts which have construct time during the history, and we ask from the ancient times, when the first calendar studies were, made until now, how society perceived and formulated time. We chose especially the turning points in the history of time. This part intends to show how societies construct the institution of time during the history. The third part of the thesis we deal with the use of time in Turkey. The calendars which were used by Turks in Ottoman Empire were briefly presented. After the foundation of republic there are a lot of changes of time conception and calendar system we can name them as revolution. At the last part of the study, the results of time use survey that we made in Bursa was presented. At the conclusion, we summarize the social origins of the concept of time.